του Γιάννη Λεοντάρη
Αλματώδη πορεία σημειώνει ο παγκόσμιος όγκος των ηλεκτρονικών αποβλήτων, και εξελίσσεται σε μάστιγα που δεν αφορά μόνο στο περιβάλλον και την προστασία του, αλλά και στον επηρεασμό της τροφικής αλυσίδας που έχει ως κατάληξη τον ίδιο τον άνθρωπο.
Ειδικότερα, με αφορμή την πρόσφατη Παγκόσμια Ημέρα Ηλεκτρονικών Αποβλήτων (στις 14 Οκτωβρίου), ο παγκόσμιος μη κερδοσκοπικός οργανισμός WEEE Forum (Waste Εlectrical and Εlectronic Εquipment) ανέφερε ότι το βάρος των απορριμμάτων ηλεκτρονικού και ηλεκτρικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) θα φτάσει μέσα στο 2021 στα 57,4 εκατομμύρια τόνους, και θα είναι μεγαλύτερο από το βάρος του Σινικού Τείχους της Κίνας, που είναι το βαρύτερο τεχνητό αντικείμενο της γης.
Η δε αύξηση σε σχέση με τα ηλεκτρονικά απορρίμματα του 2020 είναι πολύ μεγάλη, καθώς πέρυσι αυτά έφτασαν στα 53,6 εκατομμύρια τόνους, ενώ προβλέπεται πως μέχρι το 2030 το βάρος των ηλεκτρονικών απορριμμάτων θα φτάσει στα 74 εκατομμύρια τόνους. Κάτι που σημαίνει πως παράγονται πολύ περισσότερα «ηλεκτρονικά σκουπίδια» από αυτά που ανακυκλώνονται.
Γιατί συμβαίνει όμως αυτό;
Έτσι αυξάνονται τα ηλεκτρονικά απόβλητα
Ένας λόγος είναι τα υψηλότερα ποσοστά παγκόσμιας κατανάλωσης ηλεκτρονικών ειδών (αυξάνονται 3% ετησίως), οι μικρότεροι κύκλοι ζωής των προϊόντων (οπότε καταλήγουν πιο γρήγορα στα σκουπίδια) και οι περιορισμένες επιλογές επισκευής.
- Το τελευταίο πρακτικά σημαίνει πως αυξάνονται οι περιπτώσεις «μη επισκευάσιμων» βλαβών, όχι όμως επειδή δεν υπάρχει η τεχνική δυνατότητα να επισκευαστούν, αλλά επειδή οι εταιρείες θεωρούν ασύμφορο το κόστος επισκευής, με αποτέλεσμα οι συσκευές με τέτοιες βλάβες να καταλήγουν στα σκουπίδια.
Το ίδιο συμβαίνει και με τις συσκευές όπου η επισκευή μιας βλάβης κρίνεται ασύμφορη από το χρήστη της συσκευής. Τέτοιες συσκευές είναι συνήθως οι μικρές ηλεκτρονικές συσκευές με υψηλό βαθμό ολοκλήρωσης (δηλαδή ένταξης μεγάλου αριθμού εσωτερικών υποσυστημάτων σε ένα ενιαίο κύκλωμα), όπως τα κινητά τηλέφωνα.
Ειδικά σε ότι αφορά στα κινητά τηλέφωνα, μια γαλλική μελέτη εκτιμά ότι 54 έως 113 εκατομμύρια κινητά τηλέφωνα, συνολικού βάρους 10 έως 20 τόνων, «κοιμούνται» σε συρτάρια και άλλους αποθηκευτικούς χώρους στα γαλλικά σπίτια, και είναι «υποψήφια» για απόρριψη, καθώς όταν ο χρήστης επιχειρήσει να τα χρησιμοποιήσει διαπιστώνει ότι αυτό είναι δύσκολο έως και αδύνατο για πολλούς τεχνικούς λόγους (ξεπερασμένο λογισμικό, μπαταρία που δεν ανταποκρίνεται κλπ).
Στις ΗΠΑ, ενώ πολλά κινητά τηλέφωνα ανακυκλώνονται, εκτιμάται ότι κάθε χρόνο πάνω από 151 κινητά τηλέφωνα (περίπου 416.000 την ημέρα) απορρίπτονται και καταλήγουν σε αποτέφρωση ή υγειονομική ταφή, με αποτέλεσμα το 40% των βαρέων μετάλλων στις χωματερές των ΗΠΑ να προέρχεται από απορριφθέντα ηλεκτρονικά.
Στην Ευρώπη 11 από τα 72 ηλεκτρονικά είδη σε ένα μέσο νοικοκυριό δεν χρησιμοποιούνται πλέον, ή είναι σπασμένα. Σε ετήσια βάση, ανά πολίτη, 4 έως 5 κιλά αχρησιμοποίητων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών προϊόντων αποθηκεύονται πριν από την απόρριψή τους.
Στην περίπτωση των κινητών τηλεφώνων, των tablet, των υπολογιστών και άλλων μικρών προϊόντων τεχνολογίας πληροφοριών, πολλοί παράγοντες πιστεύεται ότι αποθαρρύνουν την ανακύκλωση, όπως η ασφάλεια δεδομένων, η αξία του προϊόντος, τα δυσπρόσιτα σημεία επιστροφής και η αβεβαιότητα σχετικά με την κατάλληλη ανακύκλωση.
- Σε επίπεδο βάρους, οι μεγάλες συσκευές που απορρίπτονται, όπως οι σόμπες και τα ψυγεία, αποτελούν τα κύρια ηλεκτρονικά απόβλητα.
- Για αυτές τις συσκευές υπάρχει ένα ακόμα πρόβλημα που εμποδίζει την ομαλή λειτουργία της διαδικασίας ανακύκλωσης, που είναι οι κλέφτες, για τους οποίους οι συγκεκριμένες συσκευές είναι ελκυστικές διότι περιέχουν χάλυβα, χαλκό και αλουμίνιο. Όμως οι συσκευές που καταλήγουν σε αυτούς, τελικά δεν ανακυκλώνονται με το σωστό τρόπο, καθώς οι βιοτεχνίες μετάλλων στις οποίες τελικά καταλήγουν αφαιρούν τα στοιχεία που τις ενδιαφέρουν χωρίς να νοιάζονται για το σωστό τρόπο απόρριψης των υπόλοιπων υλικών.
Η ΕΕ έχει ολοκληρωμένη νομοθεσία για την εκτεταμένη ευθύνη των παραγωγών (Extended Producer Responsibility – EPR) εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες, αποτελούμενη από στόχους και νομικές ευθύνες, ωστόσο το επίσημο ποσοστό συλλογής ηλεκτρονικών αποβλήτων της ΕΕ είναι 55% (με στοιχεία του 2018).
Έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος τα τελευταία 20 χρόνια, ωστόσο τα κράτη – μέλη εξακολουθούν να μην έχουν επιτύχει τους στόχους
Στα σκουπίδια μια τεράστια περιουσία
Και όμως, η αξία των συστατικών που περιέχουν τα ηλεκτρονικά απόβλητα είναι τεράστια. Για παράδειγμα, τα συστατικά που περιέχει ένας τόνος πεταμένων κινητών τηλεφώνων αξίζουν περισσότερο από ένα τόνο χρυσού!
Ειδικότερα, ένα εκατομμύριο κινητά τηλέφωνα περιέχουν 24 κιλά χρυσού, 16.000 κιλά χαλκού, 350 κιλά ασήμι και 14 κιλά παλλάδιο, κάτι που δεν αποτιμάται μόνο σε (πολύ) χρήμα, αλλά και σε σημαντικά άλλα οφέλη. Για παράδειγμα, εάν ανακτηθούν και ανακυκλωθούν τα παραπάνω υλικά, τότε δε θα χρειαστεί να εξορυχτούν νέα αντίστοιχου όγκου, και αυτό εξοικονομεί πολλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα σε σύγκριση με την εξόρυξη παρθένου μετάλλου
Μελέτες από μεγάλα πανεπιστήμια αναφέρουν ότι τα ανακτήσιμα υλικά υψηλής αξίας στις πεταμένες ηλεκτρονικές συσκευές σε όλο τον κόσμο, με ένα πολύ συντηρητικό υπολογισμό φτάνουν σε αξία τα 57 δισ. δολάρια, ποσό που είναι μεγαλύτερο από το ΑΕΠ των περισσότερων χωρών του κόσμου!
Ηλεκτρονικά απόβλητα και διαδίκτυο
Μια άλλη διάσταση του ζητήματος των ηλεκτρονικών αποβλήτων έχει να κάνει με την αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση για δεδομένα και ψηφιακές υπηρεσίες.
Μια πρόσφατη ευρωπαϊκή έκθεση αναφέρει ότι το βίντεο κατά παραγγελία, οι ταινίες, τα clip των Μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η ροή δεδομένων από τα διαδικτυακά παιχνίδια καταλαμβάνουν σχεδόν το 85% των διακινούμενων δεδομένων παγκοσμίως.
Επίσης μια κοινή μελέτη του ITU και του WEEE Forum για το 2020 υπογραμμίζει ότι απαιτείται ψηφιοποίηση για την ενίσχυση της οικονομικής κυκλικότητας. Περιλαμβάνει επίσης αρκετά εντυπωσιακά στατιστικά στοιχεία. Για παράδειγμα:
– Οι χρήστες του διαδικτύου έχουν διπλασιαστεί από το 2010, η επισκεψιμότητα αυξάνεται περίπου κατά 30% ετησίως και μέχρι το 2023 οι χρήστες παγκοσμίως θα είναι 5,3 δισεκατομμύρια (66% του παγκόσμιου πληθυσμού).
– Οι mobile χρήστες του internet αναμένεται να αυξηθούν από 3,8 δισεκατομμύρια το 2019 σε 5 δισεκατομμύρια έως το 2025, ενώ οι συσκευές που συνδέονται με IoT θα διπλασιαστούν από 12 δισεκατομμύρια σε 25 δισεκατομμύρια την ίδια περίοδο.
Όλα αυτά, καθώς και οι αυξανόμενη χρήσης και εφαρμογές του cloud computing, του 5G, των αυτο-οδηγούμενων οχημάτων, του blockchain, της μηχανικής μάθησης και άλλων τομέων της τεχνητής νοημοσύνης απαιτούν έναν συνεχώς αυξανόμενο αριθμό διακομιστών, και εκατομμύρια από αυτούς σε data centers.
Ενώ αυτός ο τύπος επαγγελματικού εξοπλισμού για σύνδεση στο διαδίκτυο σίγουρα αντιπροσωπεύει πολύ λιγότερα ηλεκτρονικά απόβλητα, η έκθεση σημειώνει ότι δεν υπάρχουν σήμερα επαρκή διαθέσιμα δεδομένα με τα οποία θα μπορούσαμε να αντιστοιχίσουμε τον cloud εξοπλισμό με τη χρήση τοπικών αποθηκευτικών χώρων, καθώς μία αντιστοίχηση με αποκλειστικό κριτήριο τη μονάδα μέτρησης χωρητικότητας δε θα είναι ακριβής, καθώς στην περίπτωση της χρήσης cloud υπηρεσιών δε διαφέρει μόνον ο όγκος των δεδομένων, αλλά και το τρόπος αποθήκευσής τους, όπως επίσης και ο τρόπος χρήσης των cloud υπηρεσιών.
Η μελέτη σημειώνει επίσης ότι
- «τα smartphones εξακολουθούν να βρίσκονται στο επίκεντρο της ανάπτυξης χρήσης δεδομένων, καθώς δημιουργούν το μεγαλύτερο μέρος της κίνησης δεδομένων κινητής τηλεφωνίας (που προβλέπεται να φτάσει στο 95% το 2025). Η αύξηση της επισκεψιμότητας των ιστοσελίδων οφείλεται τόσο στον αυξανόμενο αριθμό κατόχων smartphone, όσο και στην αύξηση του μέσου όγκου δεδομένων ανά συσκευή, που τροφοδοτείται κυρίως από την προβολή περιεχομένου βίντεο υψηλότερης ανάλυσης.».
Τέλος, η μελέτη σημειώνει ότι
- «η γρήγορη ανάπτυξη του κινητού τηλεφώνου οδήγησε στην εξάρτηση της αγοράς από την ταχεία αντικατάσταση παλαιότερων συσκευών.
Οι φορητές συσκευές επηρεάζουν το περιβάλλον με πολλούς τρόπους κατά τη διάρκεια της ζωής τους, αλλά ο αντίκτυπος μπορεί να μειωθεί και να εξαπλωθεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα με την εφαρμογή κυκλικών αρχών οικονομίας, όπως έλεγχος παραγωγής, επαναχρησιμοποίηση συσκευών, ανακατασκευή και ανακύκλωση και βελτιωμένος κυκλικός σχεδιασμός που περιλαμβάνει επιλογή υλικών εξαρτημάτων, τυποποίηση και διαμόρφωση για ευκολότερη αποσυναρμολόγηση».
