Του Γιάννη Λεοντάρη
Σε μία συμφωνία σταθμό για την προστασία των πολιτών σε ότι αφορά στις ψηφιακές υπηρεσίες, κατέληξε πριν μερικές ημέρες η ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, σε ότι αφορά στο νόμο για τις ψηφιακές υπηρεσίες (Digital Services Act).
Μαζί με τον νόμο για τις ψηφιακές αγορές (Digital Markets Act), η νέα νομοθεσία αναμένεται να καθορίσει τα πρότυπα για έναν ασφαλέστερο και πιο ανοικτό ψηφιακό χώρο για τους χρήστες, αλλά και για ισότιμους όρους ανταγωνισμού για τις εταιρείες για τα επόμενα έτη.
Μένει βέβαια να δούμε και την εξειδίκευση των μέτρων, όπως επίσης και το αποτέλεσμα των σχετικών διαβουλεύσεων με τις εταιρείες από τις ΗΠΑ, οι οποίες επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τα νέα μέτρα.
Τί προβλέπει η συμφωνία
Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, οι ενδιάμεσες υπηρεσίες, ειδικά οι πλατφόρμες (όπως τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου) θα πρέπει να λάβουν μέτρα για την προστασία των χρηστών τους από παράνομο περιεχόμενο, αγαθά και υπηρεσίες.
Η συμφωνία επίσης καθιερώνει και την «αλγοριθμική λογοδοσία», με βάση την οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη – μέλη θα έχουν πρόσβαση στους αλγόριθμους των πολύ μεγάλων πλατφορμών. Κάτι βέβαια που μένει να δούμε κατά πόσο θα ισχύσει και στην πράξη, εάν σκεφτούμε ότι η νομική έδρα των περισσότερων μεγάλων πλατφορμών βρίσκεται εκτός των ορίων της ΕΕ…
Η συμφωνία επίσης προβλέπει διαδικασίες για την ταχεία αφαίρεση παράνομου περιεχομένου, συμπεριλαμβανομένων προϊόντων και υπηρεσιών. Σε αυτές περιλαμβάνεται μία σαφέστερη διαδικασία «καταγγελίας και δράσης», στο πλαίσιο της οποίας οι χρήστες θα έχουν τη δυνατότητα να αναφέρουν παράνομο περιεχόμενο και οι πλατφόρμες θα πρέπει να δρουν γρήγορα.
Ακόμα, προβλέπονται νέες διαδικασίες για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και σε ψηφιακό επίπεδο, όπως ισχυρότερες δικλείδες για τη διασφάλιση της επεξεργασίας των καταγγελιών με τρόπο μη αυθαίρετο και χωρίς διακρίσεις, και με σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας της έκφρασης και της προστασίας των δεδομένων.
Η συμφωνία προβλέπει επίσης μέτρα για μεγαλύτερη υπευθυνότητα των διαδικτυακών πλατφορμών εμπορίου, με βάση τα οποία οι καταναλωτές θα μπορούν να αγοράζουν ασφαλή προϊόντα ή υπηρεσίες, μέσω της ενίσχυσης των ελέγχων για να αποδειχθεί ότι οι πληροφορίες που παρέχονται από τους εμπόρους είναι αξιόπιστες (βάσει της αρχής «know your business customer») και να καταβάλλονται προσπάθειες για την πρόληψη της εμφάνισης παράνομου περιεχομένου στις πλατφόρμες, μεταξύ άλλων μέσω τυχαίων ελέγχων.
Προβλέπονται επίσης μέτρα για την καλύτερη προστασία για θύματα βίας, ιδίως από τη μη συναινετική ανάρτηση πορνογραφίας με άμεση απόσυρσή της.
Επίσης, σε ότι αφορά στις μικρομεσαίες και μικρές επιχειρήσεις, η συμφωνία προβλέπει λιγότερες επιβαρύνσεις και περισσότερο χρόνο για την προσαρμογή τους στα νέα δεδομένα, ενώ η Επιτροπή θα παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τις πιθανές οικονομικές επιπτώσεις των νέων υποχρεώσεων στις μικρές επιχειρήσεις. Εδώ βέβαια μένει να δούμε τί ενέργειες θα προβλεφθούν για την οικονομική (και ίσως όχι μόνον) στήριξη των ΜΜΕ σε περίπτωση που η προσαρμογή στα νέα δεδομένα είναι υπέρμετρα επιβαρυντική για την επιβίωσή τους.
Ασφαλέστερος διαδικτυακός χώρος για τους χρήστες
Οι νέες υποχρεώσεις διαφάνειας για τις πλατφόρμες επιδιώκουν να επιτρέψουν στους χρήστες να ενημερώνονται καλύτερα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο τους συνιστάται ψηφιακό περιεχόμενο και να έχουν τουλάχιστον μία επιλογή για τη χρήση των πλατφορμών που δεν θα βασίζεται στην κατάρτιση προφίλ χρήστη.
Σε ότι αφορά στη διαδικτυακή διαφήμιση, η συμφωνία προβλέπει ότι οι χρήστες θα έχουν καλύτερο έλεγχο του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούνται τα προσωπικά τους δεδομένα, ενώ η στοχευμένη διαφήμιση με χρήση ευαίσθητων δεδομένων (πχ γενετήσιος προσανατολισμός, θρησκεία, εθνοτική καταγωγή) θα απαγορεύεται.
Σχετικά με την προστασία των ανηλίκων, η συμφωνία προβλέπει ότι οι πλατφόρμες στις οποίες έχουν πρόσβαση οι ανήλικοι θα πρέπει να λαμβάνουν ειδικά μέτρα, μεταξύ άλλων και την πλήρη απαγόρευση της στοχευμένης διαφήμισης προς αυτούς.
Επίσης, η συμφωνία προβλέπει ότι οι ψηφιακές πλατφόρμες και οι ηλεκτρονικές αγορές δεν θα μπορούν να χρησιμοποιούν συγκεκριμένους τρόπους για να ενθαρρύνουν τους πολίτες να χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες τους, όπως για παράδειγμα δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση σε μια συγκεκριμένη επιλογή ή παροτρύνοντας τον αποδέκτη να αλλάξει την επιλογή του μέσω αναδυόμενων παραθύρων (popups).
Επιπλέον, προβλέπεται ότι η ακύρωση συνδρομής για μια υπηρεσία θα πρέπει να καταστεί εξίσου εύκολη με την εγγραφή σε αυτήν, ενώ οι αποδέκτες ψηφιακών υπηρεσιών θα έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν αποκατάσταση για τυχόν ζημιές ή απώλειες που υπέστησαν από τη χρήση των πλατφορμών, εάν οι απώλειες αυτές δεν οφείλονται σε δικά τους λάθη. Και εδώ βέβαια μένει να δούμε την εξειδίκευση των παραπάνω.
Επιβλαβές περιεχόμενο και παραπληροφόρηση
Ακόμα, η συμφωνία προβλέπει ότι οι πολύ μεγάλες πλατφόρμες θα πρέπει να συμμορφώνονται με αυστηρότερες υποχρεώσεις, ανάλογες προς τους σημαντικούς κοινωνικούς κινδύνους που εγκυμονούν όσον αφορά στη διάδοση παράνομου και επιβλαβούς περιεχομένου, συμπεριλαμβανομένης και της παραπληροφόρησης.
Ειδικότερα, προβλέπεται ότι οι πολύ μεγάλες πλατφόρμες θα πρέπει να αξιολογούν και να μετριάζουν τους συστημικούς κινδύνους και να υπόκεινται σε ανεξάρτητους ελέγχους κάθε χρόνο.
Επιπλέον, προβλέπεται ότι οι μεγάλες πλατφόρμες που χρησιμοποιούν τα λεγόμενα «συστήματα συστάσεων» (αλγόριθμοι που καθορίζουν τί βλέπουν οι χρήστες) πρέπει να παρέχουν τουλάχιστον μία επιλογή που δεν βασίζεται στην κατάρτιση προφίλ.
Επίσης, προβλέπονται και ειδικά μέτρα σε περιόδους κρίσης. Ειδικότερα, όταν εκδηλώνεται κρίση, όπως απειλή για τη δημόσια ασφάλεια ή την υγεία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να απαιτήσει από τις πολύ μεγάλες πλατφόρμες να περιορίσουν τυχόν επείγουσες απειλές, με το μέτρο να έχει μέγιστη διάρκεια τριών μηνών.
Οι νέες κυρώσεις
Σε ότι αφορά στις νέες κυρώσεις που αποφασίστηκαν, για τις διαδικτυακές πλατφόρμες και τις μηχανές αναζήτησης μπορεί να επιβληθεί πρόστιμο έως και 6% του παγκόσμιου κύκλου εργασιών τους, ενώ όσον αφορά τις πολύ μεγάλες πλατφόρμες (δηλαδή όσες έχουν περισσότερους από 45 εκατομμύρια χρήστες), η Επιτροπή θα έχει την αποκλειστική εξουσία να απαιτεί τη συμμόρφωσή τους, όπως αναφέρεται σχετικά. Κάτι βέβαια που χρήζει περεταίρω ανάλυσης, καθώς μένει να δούμε και εδώ τις προβλεπόμενες κυρώσεις εάν οι συγκεκριμένες πλατφόρμες αρνηθούν να «συμμορφωθούν».
Τα επόμενα βήματα
Το κείμενο της συμφωνίας θα πρέπει να οριστικοποιηθεί σε τεχνικό επίπεδο και να ελεγχθεί από νομικούς, πριν από την επίσημη έγκρισή του από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Μόλις ολοκληρωθεί η διαδικασία αυτή, θα τεθεί σε ισχύ 20 ημέρες μετά τη δημοσίευσή του στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ και οι κανόνες θα αρχίσουν να εφαρμόζονται 15 μήνες αργότερα.
Επίσης, από τις 23 έως τις 27 Μαΐου αντιπροσωπεία της Επιτροπής Εσωτερικής Αγοράς του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα επισκεφθεί διάφορα κεντρικά γραφεία εταιρειών (Meta, Google, Apple κλπ) στη Silicon Valley για να συζητήσει τη δέσμη μέτρων για τον νόμο για τις ψηφιακές υπηρεσίες, καθώς και άλλη ψηφιακή νομοθεσία που βρίσκεται στο στάδιο της προετοιμασίας, και θα ακούσει τη θέση των αμερικανικών εταιρειών, αλλά και των νεοφυών επιχειρήσεων, της ακαδημαϊκής κοινότητας και των κυβερνητικών αξιωματούχων από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Οι συγκεκριμένες συνομιλίες είναι ιδιαίτερα κρίσιμες διότι η νέα συμφωνία αφορά σε πολύ μεγάλο βαθμό εταιρείες που εδρεύουν στις ΗΠΑ, ενώ είναι δεδομένο και το χρονικό περιθώριο για επίτευξη συμφωνίας με τις εταιρείες και τους φορείς από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, καθώς, όπως προαναφέρθηκε, μέσα σε 15 μήνες η συμφωνία θα τεθεί σε ισχύ από όλα τα κράτη της ΕΕ.
