Κωνσταντίνος Γ. Πολύμερος
MSc. Γλωσσολογίας – Διδακτικής
Msc. Λογιστικής – Ελεγκτικής
Διδάσκων Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας
Η ακύρωση της συνάντησης του Έλληνα πρωθυπουργού με τον Άγγλο ομόλογό του προκάλεσε αίσθηση. Η εφημερίδα «Καθημερινή»,[1] σε δημοσίευμά της από τις 27 Νοεμβρίου 2023, επικαλείται «ανώτερη πηγή των συντηρητικών» η οποία κατά το ρεπορτάζ είπε: «Ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί αυτή η συνάντηση μετά τα σχόλια σχετικά με τα Ελγίνεια μάρμαρα». Η εφημερίδα «Τα Νέα» σε δημοσίευμά της από την 1 Δεκεμβρίου 2023 μας θύμισε τα λόγια της αείμνηστης Μελίνας Μερκούρη, η οποία από της θέσεως της ελληνίδας υπουργού πολιτισμού εργάσθηκε για τον επαναπατρισμό των μαρμάρων του Παρθενώνα: «Ελπίζω να δω τα μάρμαρα πίσω στην Αθήνα προτού πεθάνω. Αν όμως έρθουν αργότερα, εγώ θα ξαναγεννηθώ».[2] Έκτοτε, λίγο λιγότερο από 40 χρόνια μετά την ιστορική αυτήν ομιλία, η σημασία των μαρμάρων για την ελληνική ψυχή δεν έχει αλλάξει.
Φαίνεται πως παρόμοια ζητήματα απασχολούν και την κινεζική κοινή γνώμη. Προκάλεσε αίσθηση η προβολή τηλεοπτικής σειράς, η οποία δείχνει ένα σκεύος τσαγιού να μεταμορφώνεται σε κοπέλα και να αναζητεί τρόπο διαφυγής από το Βρετανικό Μουσείο. Σύμφωνα με δημοσίευμα του “The Guardian”,[3] η σειρά είχε γύρω στα 370 εκατομμύρια θεατές και αναμένεται να προσαρμοσθεί σε κινηματογραφική ταινία.
Όμως, πέραν του καλλιτεχνικού προβληματισμού που προκαλούν ορισμένες πρακτικές του 19ου αιώνα, όπως η απομάκρυνση αρχαιοτήτων από τις χώρες τους, έχουν τεθεί και τα θεμέλια για μεταγενέστερες τριβές. Μάλιστα πολλές αρχαιότητες έπαθαν ζημιές κατά την μεταφορά ή την απόσπασή τους, κι έτσι σήμερα, είτε μιλάμε για τις αρχαιότητες της Ελλάδας, είτε της λατινικής Αμερικής, είτε της Κίνας, η ανθρωπότητα είναι φτωχότερη: ο σύγχρονος μελετητής δεν μπορεί παρά να πάρει μίαν αμυδρή μόνον εικόνα της χάρης που είχαν άλλοτε οι τραυματισμένες αρχαιότητες. Ο Παρθενώνας δεν αποτελεί εξαίρεση, καθώς είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως αναφέρει το Ίδρυμα Μελίνας Μερκούρη στην ιστοσελίδα του, [4] τα μάρμαρά του κόπηκαν με πριόνια. Το ίδιο δημοσίευμα επικαλείται τον περιηγητή Edward Dodwell, ο οποίος αναφέρει ότι διάφορα τμήματα του κτιρίου του Παρθενώνα ρίχθηκαν στο έδαφος κατά την απόσπαση των περίφημων γλυπτών. Από αυτά είναι φανερό ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνον πολιτικό, αλλά και πολιτιστικό. Ως σύγχρονοι άνθρωποι, δεν μπορούμε να αναστρέψουμε πλήρως τις πληγές που προκάλεσε στις αρχαιότητες η επιστημονική απαιδευσία των πάσης φύσεως «ερασιτεχνών» ή ο βανδαλισμός ορισμένων σκαπανέων. Μπορούμε όμως τουλάχιστον, να ξαναενώσουμε τα γλυπτά με το υπόλοιπο σύμπλεγμα, να αφήσουμε πίσω την αναχρονιστική νοοτροπία του 19ου αιώνος. Είναι, λοιπόν, δίκαιο να επιστραφούν τα μάρμαρα του Παρθενώνα, να δικαιωθεί το ελληνικό αίσθημα και να βγουν αυτές οι ανούσιες τριβές από την μέση. Κάθε πολιτισμός έχει την ομορφιά του, του αγγλικού μη εξαιρουμένου. Ποιός δεν αγαπά τον Όσκαρ Ουάιλντ ή τον Τζωρτζ Όργουελ; Για το ίδιο λόγο, κάθε πολιτισμός –αν είναι πολιτισμός με όλη την σημασία της λέξεως– είναι σεβαστός από όλους.
Μέσα σε όλα αυτά, μία νέα πρόκληση για τα μουσεία όλου του κόσμου είναι το ζήτημα της ασφάλειας των εκθεμάτων τους, καθώς ο βανδαλισμός και η κλοπή έχουν λάβει νέες διαστάσεις. Όπως δημοσιεύει το ίδιο το Βρετανικό Μουσείο σε ιστοσελίδα του,[5] «Στις 16 Αυγούστου του 2023 το Βρετανικό Μουσείο ανήγγειλε πως ένας αριθμός κοσμημάτων της συλλογής βρέθηκε να έχει κλαπεί, να λείπει ή να έχει υποστεί βλάβες». Στο ίδιο δημοσίευμα, το Βρετανικό Μουσείο σημειώνει ότι τα περισσότερα από τα αντικείμενα που έλειπαν ήταν ελληνικά και ρωμαϊκά. Η δε Daily Mail, σε δημοσίευμά της από 18 Αυγούστου 2023[6] αναφέρει την θλιβερή είδηση, ότι δηλαδή κλεμμένα αντικείμενα του Βρετανικού Μουσείου, με αξία που η Daily Mail προσδιορίζει στις 50.000 λίρες, έφθασαν να πωλούνται για 40 λίρες σε γνωστό ιστότοπο ηλεκτρονικού εμπορίου.
Γενικά, το θέμα του πολιτισμού βαδίζει στους δρόμους μίας νέας εποχής και επηρεάζεται πλέον από παράγοντες για τους οποίους παλαιότερα δεν θα φανταζόμασταν καν ότι είναι σχετικοί. Ακόμα και η κλιματική αλλαγή επηρεάζει σοβαρά την διατήρηση των μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Ουσιαστικώς κανένα κράτος δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνο του τις νέες, παγκόσμιας κλίμακος εξελίξεις. Από την αντιμετώπιση των βανδάλων και των διαφόρων αυτόκλητων «λατρών της αρχαιολογίας» έως την προφύλαξη μνημείων από την διάβρωση, απαιτούνται συνεργασίες και συντονισμένες ενέργειες. Η κινεζική πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, ένας Δρόμος» είναι ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτήν. Ευρύτερα, όμως, απαιτείται και στο ζήτημα των αρχαιοτήτων το ένα κράτος να τείνει προς το άλλο με κατανόηση, αφήνοντας τις αναχρονιστικές πρακτικές και ψυχολογίες κατά μέρος.
