Συναντηθήκαμε στον ειδυλλιακό ιστορικό χώρο των Δελφών, στο πλαίσιο του Διεθνούς Οικονομικού Φόρουμ. Ο πρόεδρος του ΣΕΒ είχε μόλις επιστρέψει από ένα ακόμη σημαντικό ταξίδι επαφών στο εξωτερικό, με αφορμή την 60ή επέτειο δημιουργίας της BusinessEurope –κοινώς του ευρωπαϊκού ΣΕΒ–, όπου άκουσε τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Κοινοβουλίου (Tusk, Katainen, Barnier, Tajani) να αναπτύσσουν τα σχέδιά τους για το εγγύς μέλλον.
Η συζήτηση ξεκίνησε με τα γνωστά άλυτα «φιλοσοφικά» ερωτήματα που ακόμη και σήμερα ταλαιπωρούν την ελληνική κοινή γνώμη, ενώ έχουν οριστικά λυθεί στον υπόλοιπο πλανήτη.
Αργότερα, περάσαμε σε πιο συγκεκριμένα ζητήματα, για τις πρακτικές λύσεις που προτείνει ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας, που «βλέπει» το μέλλον σε μια χώρα που προτιμά να ζει με τις πρακτικές του παρελθόντος…
Συνέντευξη Θ. Φέσσα στον Χρήστο Ν. Κώνστα για το περιοδικό ΧΡΗΜΑ
ΧΡΗΜΑ_Κύριε πρόεδρε, όλα δείχνουν ότι η Ελλάδα βγαίνει από το οκταετές τούνελ των Μνημονίων. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα χαρακτηριστικά της νέας εποχής;
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΦΕΣΣΑΣ_Είναι μια εποχή αυξημένων απαιτήσεων και αυξημένων ευθυνών. Η χώρα είναι τραυματισμένη, κουρασμένη και απογοητευμένη. Πολλά χρειάζεται να γίνουν ακόμη. Είναι μια εποχή αυξημένων ευθυνών για όλους εμάς που σταθήκαμε όρθιοι μέσα στην καταιγίδα και τώρα καλούμαστε να οδηγήσουμε την οικονομία στην ανάκαμψη. Η έξοδος στις αγορές δεν θα είναι μια εύκολη διαδικασία. Οι επενδυτές είναι πολύ πιο αυστηροί επιτηρητές από τους Θεσμούς και η έξοδος στις αγορές θυμίζει απόπλου σε τρικυμισμένη θάλασσα. Η Ελλάδα θα αξιολογείται καθημερινά από τις αγορές, και η μόνη διέξοδος για την οικονομία είναι να εισέλθει στον ενάρετο κύκλο της αύξησης της παραγωγής και μείωσης της εξάρτησης από τις εισαγωγές.
Στη νέα εποχή, που αναφέρεστε, εκατοντάδες χιλιάδες άνεργοι πρέπει να βρουν δουλειά. Οι υπερφορολογημένοι ελεύθεροι επαγγελματίες αναζητούν έσοδα που θα διασφαλίζουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης. Οι τραυματισμένες από την πολύχρονη κρίση επιχειρήσεις προσβλέπουν σε καλύτερες συνθήκες φορολόγησης και χρηματοδότησης, που θα στηρίζουν την κερδοφορία τους και θα τους επιτρέπουν να κάνουν επενδύσεις, ώστε να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Την ίδια στιγμή, το Δημόσιο χρειάζεται έσοδα για να χρηματοδοτεί τις κοινωνικές παροχές και να εξυπηρετεί το χρέος του. Για να ικανοποιηθούν όλοι αυτοί, η απάντηση είναι μία: καλπάζουσα ανάπτυξη.
Χ_Από πού θα έρθει, λοιπόν, αυτή η καλπάζουσα ανάπτυξη;
Θ.Φ._Από την προσφορά, όχι από τη ζήτηση. Από την ανταγωνιστικότητα, όχι από την αναδιανομή πλούτου, που δεν δημιουργείται. Αν υπάρχει ένα χρήσιμο δίδαγμα από όσα βιώσαμε τα τελευταία 8 χρόνια, είναι ότι μέσα στην παγκόσμια κρίση οι χώρες που διαθέτουν ισχυρή παραγωγική βάση αντιμετώπισαν ήπια υφεσιακά φαινόμενα και λιγότερη ανεργία. Οι χώρες αυτές είχαν τη διέξοδο των διεθνών αγορών και δεν ήταν εξαρτημένες από την εγχώρια κατανάλωση, όπως δυστυχώς συνέβαινε για πολλά χρόνια στην Ελλάδα.
Οι τραυματισμένες από την πολύχρονη κρίση επιχειρήσεις προσβλέπουν σε καλύτερες συνθήκες φορολόγησης και χρηματοδότησης, που θα στηρίζουν την κερδοφορία τους και θα τους επιτρέπουν να κάνουν επενδύσεις, ώστε να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας
Και μη μου πείτε το κλισέ ότι «η Ελλάδα δεν παράγει τίποτα». Η Ελλάδα έχει δεκάδες βιομηχανίες στα μέταλλα, στα τρόφιμα, στα φάρμακα, στα ορυκτά. Η Ελλάδα παράγει βιομηχανικά προϊόντα με διεθνή παρουσία. Αυτό που σήμερα χρειαζόμαστε επειγόντως είναι να αναπτυχθεί μια δυναμική παραγωγικών επενδύσεων και μια κουλτούρα συνεργασιών και συνεργειών μεγάλων και μικρών επιχειρήσεων, ώστε να υπάρξει υποκατάσταση εισαγωγών με προϊόντα που παράγονται στη χώρα μας.
Χ_Θα τολμούσα να πω ότι η μακρόχρονη κρίση έδωσε την ευκαιρία σε ελληνικές startup-νεοφυείς εταιρείες να ξεχωρίσουν. Υπάρχουν πολλά και όμορφα success stories σε αυτόν τον τομέα…
Θ.Φ._Έχετε δίκιο, σήμερα τα διαθέσιμα κονδύλια για τις νεοφυείς επιχειρήσεις, σε σχέση με τα μεγέθη της χώρας, είναι σημαντικά. Όμως προσέξτε τη μεγάλη διαφορά: Μόλις ένα startup επιβιώσει και προχωρήσει, στη συνέχεια μεταναστεύει, φεύγει από την Ελλάδα και εγκαθίσταται σε μια άλλη, πιο φιλόξενη χώρα, στις ΗΠΑ ή στη Βρετανία κ.λπ. Μένει, συνήθως, το κέντρο έρευνας και ανάπτυξης στην Ελλάδα, αλλά η εταιρεία δραστηριοποιείται στις ξένες αγορές. Οι περισσότεροι μηχανικοί συνεχίζουν να εργάζονται εδώ, όμως οι εργοδότες τους είναι, πλέον, αλλοδαπές εταιρείες. Τα εισοδήματα αρκετών εργαζομένων παράγονται στην Ελλάδα, όμως η υπεραξία μεταφέρεται στο εξωτερικό.
Χ_Τα παραδείγματα είναι πολλά. Το έχουμε δει με τη Workable ή το Taxibeat…
Θ.Φ._Όντως, αυτά είναι τα πιο γνωστά παραδείγματα, υπάρχουν όμως και πολλές νεοφυείς επιχειρήσεις που έχουν αναπτυχθεί τελευταία. Έχουμε επανειλημμένα αναλύσει το πώς θα γίνει η Ελλάδα ελκυστικός προορισμός για να επιστρέψουν οι Έλληνες επιστήμονες και επιχειρηματίες που την έχουν εγκαταλείψει τα τελευταία χρόνια. Υπάρχουν μοντέλα άλλων μικρών χωρών που μπορούμε να ακολουθήσουμε. Δεν είμαστε πολύ μακριά όσον αφορά την «πρώτη ύλη» –το ανθρώπινο κεφάλαιο–, δεν είμαστε όμως κοντά, καθόλου κοντά, σε νοοτροπία, σε δομές, σε πρωτοβουλίες κ.ά.
Χ_Όλοι θεωρούν ότι η «ατμομηχανή» που θα τραβήξει το «τρένο» της ανάπτυξης είναι ο τουρισμός…
Θ.Φ._Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει ότι ο τουρισμός φέρνει έσοδα και θέσεις εργασίας; Βασίζεται στα προφανή ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της χώρας μας, στο κλίμα, στις φυσικές ομορφιές, την ιστορία, τη φιλοξενία κ.λπ. Υπάρχει όμως η γνωστή αδυναμία: ανάλογα με το πώς κινείται η παγκόσμια οικονομία αλλά και η γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή, ο τουρισμός μπορεί να εμφανίσει απότομες διακυμάνσεις. Επίσης, και σ’ αυτόν τον τομέα η Ελλάδα χρειάζεται σημαντικές πρόσθετες επενδύσεις σε ξενοδοχεία, μαρίνες κ.λπ., για να παραμείνει διεθνώς ανταγωνιστικό και ποιοτικό το ελληνικό τουριστικό προϊόν.
Χ_Η ναυτιλία;
Θ.Φ._Επίσης σημαντικός πυλώνας της οικονομίας μας, που όμως μεγάλο μέρος των εισοδημάτων που παράγει μένουν εκτός Ελλάδας. Γιατί να μην μπορούμε να κάνουμε στη χώρα μας επισκευές ή μετασκευές πλοίων σε ανταγωνιστική τιμή και χρόνους παράδοσης; Ορισμένοι εφοπλιστές έχουν δει το θέμα πατριωτικά και χρησιμοποιούν ελληνικά προϊόντα στις ναυπηγήσεις των πλοίων τους στην Άπω Ανατολή.
Μόλις ένα startup επιβιώσει και προχωρήσει, στη συνέχεια μεταναστεύει, φεύγει από την Ελλάδα και εγκαθίσταται σε μια άλλη, πιο φιλόξενη χώρα, στις ΗΠΑ ή στη Βρετανία κ.λπ
Χ_Ποιους άλλους τομείς της οικονομίας βλέπετε;
Θ.Φ._Υπάρχουν αρκετοί τομείς: Η Ελλάδα μπορεί να διεκδικήσει μια περίοπτη θέση σε υπηρεσίες διαμετακόμισης/logistics. Και σ’ αυτόν τον τομέα πρέπει ακόμη να γίνουν πολλά. Κάθε τομέας της οικονομίας παρουσιάζει επενδυτικές ευκαιρίες. Αυτό που χρειάζεται είναι οι επενδυτές να αισθανθούν εμπιστοσύνη ότι, αν τοποθετήσουν ένα ευρώ εδώ, θα έχουν τουλάχιστον καλύτερη απόδοση απ’ ό,τι αν το τοποθετήσουν σε άλλο μέρος του κόσμου. Αυτό είναι το κύριο κριτήριο κάθε επιχειρηματικής απόφασης. Μπορεί η τιμή των παγίων (assets) να είναι σήμερα χαμηλή στην Ελλάδα, αλλά οι προσδοκώμενες αποδόσεις πρέπει να είναι υψηλές. Στην Ελβετία, που θεωρείται παράδεισος οικονομικής σταθερότητας, οι επενδυτές απαιτούν π.χ. μια ετήσια απόδοση 2% επί του κεφαλαίου (ενώ στην Ουγκάντα πιθανόν 30%). Στην Ελλάδα, τα business plans κινούνται γύρω στο 12%-15%.
Χ_Ωραία, και πώς μπορεί να αλλάξει το παραγωγικό πρότυπο στη χώρα;
Θ.Φ._Η ανταγωνιστικότητα μιας οικονομίας βελτιώνεται όταν μετακινούνται πόροι από τους παραδοσιακούς κλάδους που παράγουν μη διεθνώς εμπορεύσιμα στους δυναμικούς κλάδους που παράγουν διεθνώς εμπορεύσιμα προϊόντα και υπηρεσίες. Συνεπώς, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας είναι κάτι πολυπλοκότερο από μια απλή βελτίωση της κοστολογικής βάσης των επιχειρήσεων. Απαιτεί βαθιές διαρθρωτικές αλλαγές, που οδηγούν στην ανακατανομή των παραγωγικών πόρων στην οικονομία.
Όλοι, πλέον, γνωρίζουν τη διαδικασία: Απαιτείται στροφή επενδυτικών πόρων προς τους βιομηχανικούς –κατά βάση– κλάδους της οικονομίας, που παράγουν και εξάγουν ή υποκαθιστούν εισαγωγές με ελληνικά προϊόντα. Για να αλλάξει το παραγωγικό πρότυπο πρέπει να στηρίξουμε τις νέες και καινοτόμες ιδιωτικές επενδύσεις. Η ενίσχυσή τους απαιτεί την αποκατάσταση ικανοποιητικών και ανταγωνιστικών διεθνώς συνθηκών κερδοφορίας. Μιλάμε για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, που σκοπεύουν στην αναβάθμιση του θεσμικού πλαισίου (και ιδίως στην αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας στην αδειοδοτική και χωροταξική διαδικασία εγκατάστασης επενδύσεων και των καθυστερήσεων στην απονομή δικαιοσύνης).
Είναι απλό: Πρέπει να αποκαταστήσουμε τις συνθήκες πλήρους ανταγωνισμού στην οικονομία χωρίς προστατευτισμούς, που στρεβλώνουν την αποτελεσματική κατανομή των πόρων.
Χ_Ας υποθέσουμε ότι αναλαμβάνετε αύριο το πρωί το Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης. Από πού θα ξεκινούσατε τις μεταρρυθμίσεις;
Θ.Φ._Δεν έχω τέτοιες φιλοδοξίες και πιθανότατα δεν είμαι ο καταλληλότερος γι’ αυτή τη δουλειά. Δεν είναι όμως δύσκολο να διαπιστώσει κανείς τα αυτονόητα. Με το τέλος των Μνημονίων, θα μας μείνει η κληρονομιά τους. Η υπερφορολόγηση της οικονομίας, η ακριβή τραπεζική χρηματοδότηση και η υψηλή διαρθρωτική ανεργία. Υπάρχουν μέτρα βραχυπρόθεσμα για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, όπως η άμεση ιδιωτικοποίηση όλων των κρατικών επιχειρήσεων, η άρση των γραφειοκρατικών εμποδίων στην εκμετάλλευση της δημόσιας και ιδιωτικής ακίνητης περιουσίας, η πλήρης ηλεκτρονικοποίηση της δημόσιας διοίκησης και των χρηματικών συναλλαγών, η δέσμευση σε μια σταδιακή μείωση της φορολογίας της εργασίας και του κεφαλαίου, η άρση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, η θέσπιση υπεραποσβέσεων στις παραγωγικές επενδύσεις κ.λπ. Για να ξεκινήσει όμως μια πραγματική αλλαγή στον τόπο πρέπει να αναβαθμιστεί άμεσα το σύστημα εκπαίδευσης/κατάρτισης και η απονομή της δικαιοσύνης.
Δεν χρειάζεται επίσης να είναι κανείς ιδιαίτερα σοφός για να διαπιστώσει ότι η Ελλάδα πρέπει επειγόντως να αντιμετωπίσει το δημογραφικό πρόβλημα, τη γήρανση του πληθυσμού με πολιτικές στοχευμένης μετανάστευσης και την αναποτελεσματική λειτουργία της αγοράς εργασίας.
Η χώρα πρέπει να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην προσέλκυση επενδύσεων σε μια ευρωπαϊκή αγορά εργασίας, όπου η κινητικότητα των εξειδικευμένων εργαζομένων θα ενταθεί, λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων
Χ_Ας μείνουμε λίγο στην αγορά εργασίας, των μισθών και των θέσεων μερικής απασχόλησης. Από ό,τι φαίνεται, αυτά θα είναι τα καυτά θέματα της επόμενης ημέρας…
Θ.Φ._Η Ελλάδα πάσχει από διαρθρωτική ανεργία. Αυτού του είδους η ανεργία θα διογκώνεται όσο δεν προχωρά ο μετασχηματισμός του παραγωγικού προτύπου προς διεθνώς ανταγωνιστικές δραστηριότητες και δεν γίνονται οι αντίστοιχες επενδύσεις, καθώς δεν διασφαλίζονται συνθήκες κερδοφορίας και προσφοράς δεξιοτήτων εφάμιλλες με εκείνες στο εξωτερικό. Άρα χρειαζόμαστε μια αναπτυξιακή στρατηγική που, μεταξύ άλλων, θα στοχεύει στη ριζική αναβάθμιση του συστήματος εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης και επανακατάρτισης προς απόκτηση δεξιοτήτων που αυξάνουν την απασχολησιμότητα των εργαζομένων σε μια ανταγωνιστική αγορά εργασίας. Η χώρα πρέπει να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην προσέλκυση επενδύσεων σε μια ευρωπαϊκή αγορά εργασίας, όπου η κινητικότητα των εξειδικευμένων εργαζομένων θα ενταθεί, λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων.
Χ_Μα μπορούν να αλλάξουν σε σύντομο χρονικό διάστημα οι δεξιότητες του εργατικού δυναμικού στην Ελλάδα;
Θ.Φ._Με την εισαγωγή του συστήματος της μαθητείας νέων στις επιχειρήσεις. Προετοιμάζοντας την οικονομία και την κοινωνία για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της παραγωγικής διαδικασίας. Αυτά είναι τα θέματα που θα πρέπει να απασχολούν τους κοινωνικούς εταίρους, και όχι η επαναφορά των εργασιακών σχέσεων που ίσχυαν προ κρίσης. Υπάρχουν κάποιοι που πιστεύουν ότι αν επαναφέρουμε τις συλλογικές διαπραγματεύσεις για τον κατώτατο μισθό και ανακοινώσουμε την αύξηση, θα λυθούν τα προβλήματα των εργαζομένων. Η αλήθεια είναι ότι η οικονομία χρειάζεται εργασιακές σχέσεις που να στηρίζουν πρωτίστως την απασχόληση και τα εισοδήματα των εργαζομένων μέσω της διαφύλαξης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων.
Χ_Αποφεύγετε, βλέπω, να μιλήσετε για αυξήσεις μισθών και αμοιβών στον ιδιωτικό τομέα…
Θ.Φ._Καθόλου. Είμαι ο πρώτος που υποστηρίζω ότι πρέπει να ενισχυθεί το εισόδημα των εργαζομένων. Αλλά όχι με λάθος προσέγγιση. Το θέμα είναι πώς θα συνδεθούν οι αμοιβές της εργασίας με την παραγωγικότητα. Εμείς, ως εργοδοτικός φορέας, θέτουμε τα πραγματικά δεδομένα στη βάση αυτής της συζήτησης. Οι επιχειρήσεις-μέλη του ΣΕΒ δίνουν καλύτερες αμοιβές, πληρώνουν φόρους και ασφαλιστικές εισφορές. Οι μισθοί ανεβαίνουν γρήγορα όταν η οικονομία παράγει και πουλάει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της.
Χ_Μπορεί η οποιαδήποτε μεταμνημονιακή κυβέρνηση να αυξήσει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων μειώνοντας τους φορολογικούς συντελεστές;
Θ.Φ._Το πρόβλημα της υπερφορολόγησης των συνεπών φορολογουμένων και των οργανωμένων επιχειρήσεων θα διαιωνίζεται όσο το Δημόσιο αδυνατεί να αυξήσει την παραγωγικότητά του, ώστε να μειωθούν οι λειτουργικές του δαπάνες χωρίς να υποβαθμισθούν οι παρεχόμενες υπηρεσίες. Επίσης, πρέπει να υιοθετηθεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την πάταξη της φοροδιαφυγής. Αυτό θα βοηθούσε στη μείωση των φορολογικών συντελεστών με την παροχή κινήτρων μέσω επιστροφής φόρων που επιβαρύνουν τον καταναλωτή όταν ζητά απόδειξη από ελεύθερους επαγγελματίες, καθώς και ηλεκτρονικοποίηση όλων των συναλλαγών μεταξύ επιχειρήσεων, κράτους και καταναλωτών.
Χ_Οι ανταγωνιστικές επιχειρήσεις χρειάζονται και ανταγωνιστικές τράπεζες…
Θ.Φ._Οι τράπεζες θα ξαναβρούν τον βηματισμό τους όταν προχωρήσει η διαδικασία ανάκτησης των μη εξυπηρετούμενων δανείων και αναδιάρθρωσης υπερχρεωμένων επιχειρήσεων, οι οποίες εμποδίζονται από ανεπαρκείς ρυθμίσεις στο πτωχευτικό και προ-πτωχευτικό δίκαιο. Τελευταία, έχει αυξηθεί ο αριθμός των πλειστηριασμών ακινήτων που κατέχουν οι τράπεζες ως εγγυήσεις για τη χορήγηση δανείων, και πείθονται οι στρατηγικοί κακοπληρωτές ότι δεν μπορούν να αποφεύγουν τις υποχρεώσεις τους.
Επίσης, πρέπει να λειτουργήσει αποτελεσματικά και γρήγορα το σύστημα εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών επιχειρήσεων.
