Τις 12 θέσεις του για έναν θαλάσσιο χωρικό σχεδιασμό με αναπτυξιακό πρόσημο παρουσιάζει ο ΣΕΒ στο τελευταίο δελτίο του τεύχους “Οικονομία & Επιχειρήσεις“.
“Η Ελλάδα είναι η χώρα με την 9η μεγαλύτερη ακτογραμμή παγκοσμίως (15.147 χλμ.) και με περίπου 6.000 νησιά και βραχονησίδες. Σήμερα στην παράκτια ζώνη της χώρας συγκεντρώνονται σχεδόν το 80% των βιομηχανικών δραστηριοτήτων, το 90% του τουρισμού και της αναψυχής, το 35% της αγροτικής γης, καθώς και ένα σημαντικό τμήμα των βασικών υποδομών (λιμάνια, αεροδρόμια, οδικά δίκτυα, ηλεκτρικό δίκτυο, τηλεπικοινωνίες).
Κι όμως, παρά το σημαντικό θαλάσσιο της πλούτο, 197 χρόνια μετά την ίδρυση του σύγχρονου Ελληνικού κράτους, η χώρα μας δεν διαθέτει ακόμη εθνικό χωρικό σχεδιασμό για τη θαλάσσια ανάπτυξη. Μεταφορές, αλιεία, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και υποθαλάσσια ενεργειακά δίκτυα, υδατοκαλλιέργειες, βιοτεχνολογία, τουριστικές, ναυπηγικές και εξορυκτικές δραστηριότητες, κυκλική οικονομία, αναζητούν ένα σταθερό και λειτουργικό πλαίσιο θαλάσσιου χωρικού σχεδιασμού για να αναπτυχθούν και να προσφέρουν νέες θέσεις εργασίας.
Όμως, όπως και σε πολλά άλλα ζητήματα, η Ευρωπαϊκή κανονιστική πραγματικότητα είναι τελικά αυτή που μας υποχρεώνει να καλύψουμε και αυτό το σημαντικό κενό στο ρυθμιστικό περιβάλλον. Ελλάδα, Βουλγαρία και Φινλανδία είναι οι μόνες χώρες της ΕΕ που δεν έχουν ενσωματώσει ακόμη την Οδηγία 2014/89/ΕΕ για τη θέσπιση πλαισίου για το Θαλάσσιο Χωρικό Σχεδιασμό (ΘΧΣ).
Το πρόστιμο ύψους €31.416 την ημέρα που επίκειται όσο καθυστερούμε να θεσπίσουμε σχετική νομοθεσία, δεσμεύει τη χώρα μας να αντιμετωπίσει με πίεση χρόνου μια σημαντική και μακροχρόνια εκκρεμότητα για την οικονομική ανάπτυξη των κλάδων με θαλάσσια και παράκτια δραστηριότητα.
Ο νέος θαλάσσιος χωρικός σχεδιασμός θα πρέπει να βρει τη σωστή ισορροπία μεταξύ της βιωσιμότητας του θαλάσσιου οικοσυστήματος της χώρας μας και των σημαντικών επενδύσεων που μπορούν να γίνουν σε θάλασσα και ακτές. Για το σκοπό αυτό σκιαγραφούμε 5 πεδία με σημαντικές και ανεκμετάλλευτες επενδυτικές ευκαιρίες που πρέπει να ενταχθούν οργανικά στο ΘΧΣ.
Για αυτό και στην παρούσα χρονική στιγμή, όπου η χώρα ξαναβρίσκεται σταδιακά στο επίκεντρο του επενδυτικού ενδιαφέροντος, η πολιτεία πρέπει να θέσει τις βάσεις για ένα αποτελεσματικό ΘΧΣ χωρίς επικαλύψεις και συγκρούσεις με τα υφιστάμενα επίπεδα (ειδικά χωροταξικά βιομηχανίας, τουρισμού, ΑΠΕ). Γι’ αυτό προκρίνουμε ως πιο πρόσφορη λύση την θεσμοθέτηση ενός Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τη θαλάσσια δραστηριότητα, έναντι πολλών περιφερειακών σχεδίων που προκρίνει η κυβέρνηση, και απεμπλοκή από ρυθμίσεις που αφορούν στις παράκτιες περιοχές όπου θα πρέπει να ακολουθείται ο χερσαίος σχεδιασμός. Έτσι θα υπάρξει συνοχή και συντονισμός αντί για αντικρουόμενες χωροταξικές προσεγγίσεις μεταξύ των διαφόρων επιπέδων. Μια τέτοια κατεύθυνση εγγυάται μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου και μπορεί να απελευθερώσει την αναπτυξιακή δυναμική, εκπέμποντας το σωστό μήνυμα στους επενδυτές.
Ο ανταγωνισμός που επικρατεί για τις διαφορετικές εγκαταστάσεις, δραστηριότητες και κλάδους οικονομικής ανάπτυξης, επιβάλλει μια αποτελεσματική και ολοκληρωμένη διαχείριση, ώστε αφενός να αποφευχθούν οι πιθανές συγκρούσεις και αφετέρου να δημιουργηθούν συνέργειες μεταξύ διαφορετικών και όχι πάντα συγκρουόμενων δραστηριοτήτων. Γι’ αυτό και για τον ΣΕΒ ο νέος Νόμος για τη θαλάσσια χωροταξία που αναμένουμε να κατατεθεί τις προσεχείς ημέρες ενσωματώνοντας τη σχετική Οδηγία δεν πρέπει να επιτρέψει την αναπαραγωγή των προβλημάτων του χερσαίου χωρικού σχεδιασμού.
Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ο σύγχρονος ΘΧΣ παρέχει τη δυνατότητα να χωροθετούνται επάλληλα χρήσεις διαφορετικού χαρακτήρα, καθώς ο σχεδιασμός μπορεί να συντελείται ταυτόχρονα και στις τρεις διαστάσεις του θαλάσσιου χώρου, δηλαδή το βυθό, τη στήλη ύδατος και την επιφάνεια, και να επιτρέπει την αξιοποίηση της ίδιας θαλάσσιας περιοχής για την ανάπτυξη περισσότερων της μίας χρήσεων.
Κατανοώντας τις αυξημένες δυσκολίες αλλά και τις υπάρχουσες τεκμηριωμένες επιστημονικά διαφορετικές προσεγγίσεις στο σχεδιασμό του θαλάσσιου χώρου, ο ΣΕΒ παραθέτει 12 συγκεκριμένες προτάσεις με στόχο την ομαλή μετάβαση προς έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό στον θαλάσσιο χώρο για την ενίσχυση της ανάπτυξης και την προσέλκυση επενδύσεων.
Προτάσεις του ΣΕΒ
Η ενσωμάτωση της σχετικής ευρωπαϊκής Οδηγίας από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας σηματοδοτεί για τον ΣΕΒ μια σημαντική αλλαγή κατεύθυνσης για την αξιοποίηση του θαλάσσιου πλούτου και τη βιώσιμη ανάπτυξη, μέσω της επίσπευσης της διαδικασίας του ΘΧΣ. Κατανοώντας τις αυξημένες δυσκολίες αλλά και τις υπάρχουσες τεκμηριωμένες επιστημονικά διαφορετικές προσεγγίσεις στο σχεδιασμό του θαλάσσιου χώρου, προτείνονται οι ακόλουθες ενέργειες. Κεντρικός στόχος είναι η ομαλή μετάβαση προς έναν ολοκληρωμένο σχεδιασμό στον θαλάσσιο χώρο για την ενίσχυση της ανάπτυξης και την προσέλκυση επενδύσεων. Ειδικότερα:
1. Εκκίνηση του σχεδιασμού για την Εθνική Χωρική Στρατηγική κατά τις προβλέψεις του Ν. 4447/2016 και ενσωμάτωση του θαλάσσιου χώρου στο σχεδιασμό της. Η Εθνική Χωρική Στρατηγική, η οποία προβλέπεται στο Ν. 4447/2016 με τη φιλοδοξία να αναβαθμίσει και εκσυγχρονίσει το υφιστάμενο Εθνικό Χωροταξικό Σχεδιασμό, αφορά στη βιώσιμη ανάπτυξη του εθνικού χώρου, παρέχοντας τις βασικές κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης, τους αναπτυξιακούς άξονες και τις δράσεις μέσω των οποίων θα υλοποιηθεί το επιθυμούμενο πρότυπο ανάπτυξης. Για πρώτη φορά δίνει τη δυνατότητα να ενσωματωθεί ο θαλάσσιος χώρος και για αυτό αποτελεί αδήριτη ανάγκη να εκκινήσει το συντομότερο δυνατόν, προκειμένου να υπάρξουν άμεσα κατευθύνσεις οργάνωσης και ανάπτυξης στη βάση ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού.
2. Άμεση ενεργοποίηση του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας. Το γεγονός ότι μέχρι σήμερα δεν έχει ενεργοποιηθεί το Συμβούλιο σύμφωνα με τον Ν. 4447/2016, το αρμόδιο θεσμικό όργανο κοινωνικού διαλόγου και διαβούλευσης, πλήττει καίρια όχι μόνο τις εν εξελίξει διεργασίες, αλλά και την ουσία του σχεδιασμού.
3. Ένταξη του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού στο επίπεδο των Ειδικών Χωροταξικών Πλαισίων, αντί για το Περιφερειακό Επίπεδο. Στο σύστημα χωρικού σχεδιασμού του Ν. 4447/201624 προβλέπεται Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο – μεταξύ άλλων κατηγοριών – ιδίως για τον θαλάσσιο χώρο. Διαφορετικής φύσης σχεδιασμοί (π.χ. Περιφερειακό επίπεδο), εκτός του ότι προκαλούν νομική αβεβαιότητα καθώς δεν προβλέπονται στο Νόμο, προϋποθέτουν βαθιά γνώση του θαλάσσιου χώρου και ώριμα συστήματα σχεδιασμού, τα οποία δεν διαθέτουμε.
4. Εκπόνηση του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού αποκλειστικά στις θαλάσσιες περιοχές και απεμπλοκή από ρυθμίσεις που αφορούν στις παράκτιες περιοχές. Η ένταξη των παράκτιων ζωνών25 στο αντικείμενο σχεδιασμού και ρύθμισης του ΘΧΣ αναμένεται να επιφέρει ανάσχεση στο θαλάσσιο σχεδιασμό, καθώς ζητήματα όπως η οριοθέτηση της παράκτιας ζώνης, του αιγιαλού και της παραλίας παραμένουν ανοικτά εδώ και χρόνια. Εκτός των άλλων, οι παράκτιες περιοχές ρυθμίζονται ήδη (ανεπαρκώς και ανεπιτυχώς) από άλλα επίπεδα σχεδιασμού και συνεπώς δημιουργούνται σοβαρά νομικά ζητήματα από την εισαγωγή ενός ακόμη πλαισίου σχεδιασμού. Τέλος, οι προβλέψεις για σχεδιασμό και στην παράκτια ζώνη έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το κείμενο της Οδηγίας 2014/89/EΕ.
5. Αξιοποίηση συνεργειών του ΘΧΣ με τον θεσμοθετημένο τομεακό χωρικό σχεδιασμό στην κατεύθυνση της εξισορρόπησης και βελτίωσης του συντονισμού. Ο ΘΧΣ πρέπει να εξισορροπήσει τους υφιστάμενους τομεακούς σχεδιασμούς (π.χ. ΕΠΧΣΑΑ Υδατοκαλλιεργειών, Τουρισμού και ΑΠΕ) και όχι να τους αγνοήσει, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην αποσαφήνιση, απλοποίηση και επομένως στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητά τους. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να προβλεφθεί με σαφή τρόπο η σχέση και η ιεραρχία των ΘΧΣ στο σύστημα χωρικού σχεδιασμού της Ελλάδας.
6. Προσδιορισμός των διαθέσιμων εργαλείων σχεδιασμού του Θαλάσσιου Χώρου. Οποιοδήποτε θεσμικό πλαίσιο για τον ΘΧΣ είναι απαραίτητο να περιλαμβάνει και προσδιορίζει τα σχεδιαστικά εργαλεία με βάση τα οποία θα υλοποιηθεί. Το υφιστάμενο Σχέδιο Νόμου δεν κινείται προς αυτήν την κατεύθυνση. Εμπειρία μπορεί να αντληθεί από άλλες ευρωπαϊκές χώρες: ενδεικτικά, στην Ολλανδία προβλέφθηκε ο “χάρτης ευκαιριών”, ένα εργαλείο για την εφαρμογή του ΘΧΣ, μέσω του οποίου υποδεικνύονται πιθανές περιοχές αδειοδότησης δραστηριοτήτων.
7. Ολοκλήρωση της ψηφιοποίησης των θεσμικών γραμμών, των ζωνών και των δεδομένων του θαλάσσιου χώρου σε ενιαία βάση δεδομένων. Η ψηφιοποίηση των δεδομένων, αξιοποιώντας τις διαθέσιμες τεχνολογικές λύσεις, θα συμβάλει στην απλούστευση και επιτάχυνση των διοικητικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της διαφάνειας, αλλά και στη διευκόλυνση των αρμόδιων φορέων, οι οποίοι συχνά δαπανούν μεγάλα χρηματικά ποσά και πολύτιμο χρόνο για δεδομένα που ήδη υπάρχουν, λόγω άγνοιας ή ελλιπούς συντονισμού. Σημειώνεται δε ότι, είναι απολύτως αναγκαία η ολοκλήρωση της ψηφιοποίησης των θεσμικών γραμμών, πληροφοριών, όρων και χρήσεων γης σε ενιαία βάση δεδομένων, η οποία να αποτελεί σημείο αναφοράς για όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες.
8. Ενσωμάτωση της διάστασης της κλιματικής αλλαγής στον ΘΧΣ. Παρόλο που η χώρα έχει υποστηρίξει το σύνολο των διεθνών και ευρωπαϊκών αποφάσεων για την προστασία του κλίματος, εντούτοις, στην πράξη αποτυγχάνει να τις ενσωματώσει στο ΘΧΣ.
9. Δημιουργία πολυθεματικού “cluster” θαλάσσιας επιχειρηματικότητας. Προτείνεται η δημιουργία ενός πολυθεματικού “cluster” που θα στοχεύει στην ανάπτυξη συνεργατικών σχηματισμών καινοτομίας, δίνοντας έμφαση στην εξασφάλιση της συμπληρωματικότητας και της διασύνδεσης μεταξύ θαλάσσιων και χερσαίων δραστηριοτήτων, στη λογική των δικτύων αξίας (value networks). Εμπειρία μπορεί να αντληθεί από πρωτοβουλίες του ιδιωτικού τομέα και ειδικότερα από το “cluster” της ναυτιλίας της χώρας.
10. Ενίσχυση της έρευνας στο θαλάσσιο περιβάλλον. Ο αποτελεσματικός σχεδιασμός και διαχείριση απαιτούν έγκυρα και αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα και πληροφορίες που σήμερα απουσιάζουν. Είναι απαραίτητο να ενισχυθούν οι πόροι για την έρευνα στο θαλάσσιο περιβάλλον, καθώς η ανάπτυξη των σχετικών δραστηριοτήτων θα συμβάλει στην ανάπτυξη μίας νέας οικονομίας με σημαντικά στοιχεία καινοτομίας.
11. Πρόβλεψη διαδικασιών πολυεπίπεδης διακυβέρνησης. Η διεθνής εμπειρία δεικνύει ότι τέτοιου τύπου σχεδιασμοί, ακριβώς επειδή εμπεριέχουν κατευθύνσεις για πολλές δραστηριότητες, πρέπει να εκπονούνται με την ενεργό συμμετοχή όλων των συναρμόδιων Υπουργείων, ρυθμιστικών αρχών και παραγωγικών και λοιπών φορέων.
12. Ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας σε θέματα θαλάσσιου σχεδιασμού. Στο ΘΧΣ πρέπει να προβλεφθούν συντονισμένες ενέργειες διασυνοριακής συνεργασίας, σε διμερή ή πολυμερή βάση, έτσι ώστε ο σχεδιασμός να λαμβάνει υπόψη τις εξελίξεις και τους αντίστοιχους σχεδιασμούς των γειτονικών χωρών.
