του Βάιου Κρόκου
Οι συνθήκες στην κοινωνία ωριμάζουν, οι ανάγκες των πολιτών και της οικονομίας πληθαίνουν, ενώ παθογένειες του παρελθόντος χρονίζουν. Όλοι αυτοί οι παράμετροι αφορούν, μεταξύ άλλων, και το κρίσιμο ζήτημα των Επαγγελματικών Ταμείων (2ος πυλώνας ασφάλισης).
Η Ελληνική Ένωση Ταμείων Ασφάλισης (ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α) αποτελεί το επίσημο θεσμικό όργανο για την ενιαία εκπροσώπηση των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης στην Ελλάδα, ήδη απαριθμεί σημαντικές εταιρείες – μέλη και αποτελεί την κύρια φωνή της Επαγγελματικής Ασφάλισης. Προβάλλει θέσεις και προτάσεις προς την πολιτεία, τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τους Διεθνείς Οργανισμούς Επαγγελματικής Ασφάλισης.
Υπό αυτό το πρίσμα, με στόχο την ενημέρωση κάθε επαγγελματία και πολίτη και με φόντο την ενίσχυση του θεσμού των Επαγγελματικών Ταμείων στη χώρα, η ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α παραθέτει ένα εγχειρίδιο θέσεων – «οδηγό χάρτης» για την ανάπτυξη του 2ου πυλώνα ασφάλισης στην Ελλάδα.
Το αποτέλεσμα της εργασίας της ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α περιέχει γενικότερα:
-Το ιστορικό υπόβαθρο
-τους λόγους γιατί ο 2ος πυλώνας καθίσταται ελκυστικότερος
-τις προτάσεις της ΕΑΕΕ για την περαιτέρω ανάπτυξη του 2ου πυλώνα
-τους στόχους που εξυπηρετούνται
-τον ρόλο των ασφαλιστικών επιχειρήσεων και λοιπών ιδιωτικών παρόχων
-το υποθετικό σενάριο της κεφαλαιοποίησης (μέρους) των εισφορών της Επικουρικής Ασφάλισης
-ζητήματα κόστους και εποπτείας
-και τις θεσμικές προτάσεις της ΕΛΕΤΕΑ
Όπως σημειώνει η ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α., το χρονικό σημείο της έκδοσης κρίνεται ως το πλέον κατάλληλο ενόψει των πυκνών εξελίξεων που αναμένεται να λάβουν χώρα στον 2ο ασφαλιστικό πυλώνα το αμέσως προσεχές διάστημα, δεδομένων:
α) της επικείμενης ενσωμάτωσης της 2ης κοινοτικής οδηγίας για τις δραστηριότητες και την εποπτεία των επαγγελματικών ταμείων στο εθνικό δίκαιο και
β) των ασφαλιστικών παρεμβάσεων που θα δρομολογηθούν από τη νέα Κυβέρνηση.
Σαν γενική κατεύθυνση η ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α. προσβλέπει:
-Να συμβάλει στη διάδοση και ανάπτυξη του θεσμού της Επαγγελματικής Ασφάλισης στην Ελλάδα με βάση την υπάρχουσα εμπειρία λειτουργίας του θεσμού στα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ε.Ε., ώστε μέσα από μια διαδικασία διεύρυνσης της πληθυσμιακής συμμετοχής εργαζομένων και εργοδοτών στα επαγγελματικά ταμεία, να ενισχυθεί το τελικό ποσοστό συνταξιοδοτικής αναπλήρωσης από τη λειτουργία του κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα του 2ου πυλώνα ασφάλισης και καταληκτικά η ελληνική οικονομία μέσω της εναλλακτικής αναπτυξιακής χρηματοδότησης που εξασφαλίζει η επενδυτική φιλοσοφία και η επαγγελματική διαχείριση των αποθεματικών των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (Τ.Ε.Α.).
-Να συνδράμει ουσιαστικά και εποικοδομητικά με τις προτάσεις της στον αναγκαίο εκσυγχρονισμό και βελτίωση του πλαισίου λειτουργίας των Τ.Ε.Α.
ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α: Αυτά τα ζητήματα χρίζουν θεσμικής αντιμετώπισης
Α. Διατήρηση της βασικής φιλοσοφίας του Ν.3029/2002 για τα επαγγελματικά ταμεία
Διατήρηση: (α) της συμπληρωματικότητας του 2ου Πυλώνα Ασφάλισης και της μη υποκατάστασης του 1ου Πυλώνα Κοινωνικής Ασφάλισης,
(β) της υλοποίησης της επαγγελματικής ασφάλισης μέσω μη κερδοσκοπικών Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης και επομένως της αναγνώρισης της προτεραιότητας των κοινωνικών εταίρων (εργοδοτών/εργαζομένων) στη σύσταση και διακυβέρνηση των Τ.Ε.Α. και της πλαισίωσής τους από εξειδικευμένους παρόχους για την επαγγελματική τους διαχείριση.
Β. Ενιαία Εποπτεία
Απαιτείται Ενιαία Εποπτεία καθώς για την ώρα είναι κατακερματισμένη ενώ κοινή διαπίστωση αποτελεί πως οι αρμόδιες εποπτικές αρχές είναι υπο-στελεχωμένες. Επίσης απαιτείται η ανάγκη εξάλειψης χρονοβόρων και κοστοβόρων διαδικασιών, και ζητήματα γραφειοκρατίας
Γ. Κατάργηση του ελάχιστου ορίου των 100 ατόμων
Για την υποβοήθηση του θεσμού κρίνεται αναγκαία η κατάργηση του ελαχίστου ορίου των 100 μελών που απαιτείται για την ίδρυση ενός Τ.Ε.Α. βάσει του Ν.3029/2002. Η Ελλάδα είναι ένα από τα ελάχιστα κράτη-μέλη της Ε.Ε. που εμπεριέχει στο θεσμικό της πλαίσιο για τον 2ο πυλώνα ασφάλισης τον περιοριστικό αυτόν όρο, ο οποίος επιπλέον δεν συνάδει με την φυσιογνωμία της δομής των ελληνικών επιχειρήσεων και περιορίζει την επαγγελματική ασφάλιση δυνητικά μόνο στις μεγάλες επιχειρήσεις.
Λαμβάνοντας όμως υπόψη τα στοιχεία της πρόσφατης μελέτης (2017) που πραγματοποίησαν ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ) και η εταιρεία συμβούλων EY ότι η ραχοκοκαλιά της Ελληνικής οικονομίας αποτελείται από μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (με 0-249 εργαζομένους) σε ποσοστό 99,9% του συνόλου των επιχειρήσεων και ότι το ποσοστό των πολύ μικρών επιχειρήσεων (με 0-9 εργαζομένους) είναι 96,9%, 3,9% υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (93%), η Ένωση θεωρεί αδήριτη την ανάγκη κατάργησης του ανωτέρω περιορισμού, ή άλλως, την εφαρμογή του στο επίπεδο πολύ-συμμετοχικών Ταμείων όπως διευκρινίζεται κατωτέρω.
Δ. “Πολύ-συμμετοχικότητα” Ταμείων
Η Ένωση προτείνει να θεσμοθετηθεί η δυνατότητα σύστασης «πολύ-συμμετοχικών» ταμείων. Πρόκειται για δυνατότητα που ήδη αναγνωρίζεται από τη νέα κοινοτική οδηγία των επαγγελματικών ταμείων (ΕΕ 2016/2341) σύμφωνα με την οποία δεν τίθεται κανένας περιορισμός ως προς το εάν τα Τ.Ε.Α. μπορούν να λειτουργούν ένα ή περισσότερα καθεστώτα (schemes).
Ένα κρίσιμο σημείο σε όλες αυτές τις δυνατότητες είναι η πρόβλεψη της αυτοτέλειας(οικονομικά, λογιστικά και αναλογιστικά) και του διαχωρισμού κάθε καθεστώτος ώστε να μην μεταφέρονται πλεονάσματα ή ελλείμματα από το ένα καθεστώς στο άλλο.
Παράλληλα, η Ένωση θεωρεί ιδιαιτέρως σημαντικό να δίνεται η δυνατότητα στο κάθε καθεστώς, εφόσον το επιθυμεί, της αυτοτέλειας των αποφάσεων του από δικό του εσωτερικό όργανο. Με τον τρόπο αυτό επιθυμούμε να παρέχεται η δυνατότητα της διαφοροποίησης μέχρι και των επενδυτικών στρατηγικών στο επίπεδο του καθεστώτος και όχι απλώς του Τ.Ε.Α., με στόχο την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του θεσμού έναντι των κινδύνων των αγορών και του mis-selling από ιδιωτικούς παρόχους, καθώς επίσης και της ενθάρρυνσης του ανταγωνισμού όχι μόνο μεταξύ των Τ.Ε.Α. αλλά και μεταξύ των διαφόρων καθεστώτων εντός ενός Τ.Ε.Α.
Επισημαίνεται ότι μέσω της αποκέντρωσης και διάχυσης της διαχείρισης των περιουσιακών στοιχείων της επαγγελματικής ασφάλισης σε κάθε επίπεδο (Τ.Ε.Α. και καθεστώτος), επιτυγχάνεται η μη συγκέντρωση δυσανάλογα υψηλών περιουσιακών στοιχείων σε λίγες οντότητες και αντιμετωπίζονται έτσι μερικοί από τους πλέον κομβικούς κινδύνους των επαγγελματικών ταμείων, δηλαδή οι κίνδυνοι της απάτης, των επαγγελματικών και διαχειριστικών παραπτωμάτων, της αθέμιτης επιρροής (ιδιαιτέρως σε μία «ρηχή» οικονομία όπως είναι η Ελληνική) και ο πολιτικός κίνδυνος της «υποχρεωτικής αφαίμαξης» των περιουσιακών στοιχείων του 2ου πυλώνα από το κράτος.
Εφόσον υλοποιηθεί η θέσπιση των «πολύ-συμμετοχικών» επαγγελματικών ταμείων, τότε θεραπεύεται, κατά κάποιο τρόπο, το θέμα του περιορισμού των 100 μελών ως προϋπόθεση σύστασης Τ.Ε.Α (σημείο Γ ανωτέρω). Μία βέλτιστη λύση προς την κατεύθυνση συνδυαστικής εφαρμογής και των δύο προτάσεων Γ και Δ, θα ήταν ο περιορισμός των 100 μελών να ισχύει αλλά να εφαρμόζεται σε επίπεδο «πολύ-συμμετοχικού» Τ.Ε.Α. συνολικά και όχι σε επίπεδο επιμέρους καθεστώτων που αυτό περιλαμβάνει.
Με άλλα λόγια, εάν ένα «πολύ-συμμετοχικό» ταμείο λειτουργεί υπό την θεσμική του υπόσταση 5-6 επιμέρους καθεστώτα που καλύπτουν διαφορετικές επαγγελματικές ομάδες και αριθμούν διαφορετικό μεταξύ τους αριθμό ασφαλισμένων μελών (π.χ. 20 μέλη το ένα καθεστώς και 150 μέλη το άλλο), τότε ο νομικός περιορισμός των 100 μελών να βρίσκει συνολική εφαρμογή και να αφορά τον συνολικό αριθμό μελών του «πολύ-συμμετοχικού» επαγγελματικού ταμείου.
Ε. Μείωση κόστους λειτουργίας
Εκλογίκευση εξόδων εποπτείας. – Δεν χρειάζεται να αυξάνεται ούτε το κόστος του Τ.Ε.Α. αλλά ούτε και το εποπτικό για κλάδους με μηδενική ανάληψη κινδύνων (π.χ. κλάδοι εφάπαξ καθορισμένων εισφορών). Τα κόστη πρέπει να είναι ανάλογα των κινδύνων και της πολυπλοκότητας που αναλαμβάνονται.
Ζ. Φορολογικό πλαίσιο
i. Νομοθετική πρόβλεψη για ευνοϊκή φορολογική αντιμετώπιση της μεταφοράς αποθεμάτων από ομοειδείς δραστηριότητες
ii. Απαλλαγή από Φ.Π.Α. των αναγκαίων από τη νομοθεσία διαχειριστικών λειτουργιών των Τ.Ε.Α. (λογιστήριο, μηχανογράφηση, αναλογισμός, διαχείριση κινδύνων, επενδυτικές υπηρεσίες κόκ.), δεδομένου του μη κερδοσκοπικού τους χαρακτήρα και της υποχρέωσης αυστηρής κανονιστικής συμμόρφωσης για την εκπλήρωση του σκοπού τους.
iii. Επίσημη αποσαφήνιση ότι το εισόδημα των Τ.Ε.Α. από επενδύσεις δεν αποτελεί αντικείμενο φόρου, δεδομένου ότι αποτελεί έσοδο αποκλειστικά κατά την επιδίωξη της εκπλήρωσης του σκοπού των Τ.Ε.Α. με βάση την αρχή της κεφαλαιοποίησης, όπως αυτή ρητώς επιβάλλεται από τη νομοθεσία.
ΣΤ. Κίνητρα επενδύσεων
Η Ένωση προτείνει να θεσμοθετηθούν ειδικά κίνητρα επενδύσεων ώστε τα περιουσιακά στοιχεία που συγκεντρώνονται και διαχειρίζονται οι φορείς του 2ου Πυλώνα να κατευθύνονται σε παραγωγικές και υψηλής προστιθέμενης αξίας επενδύσεις προς όφελος της μακροχρόνιας ανάπτυξης της Ελληνικής οικονομίας, με στόχο την επίτευξη της διαγενεακής ισορροπίας.
H. Ειδικές ρυθμίσεις
Θεσμοθέτηση διαδικασίας προαιρετικής μετατροπής σωματειακών ταμείων συνταξιοδοτικών παροχών σε Τ.Ε.Α., παρόμοιας με αυτήν που ακολουθήθηκε βάσει του Ν.4052/2012 για τα υφιστάμενα επαγγελματικά ταμεία υποχρεωτικής προσχώρησης, τα οποία από επικουρικά ταμεία μορφής Ν.Π.Δ.Δ. μετατράπηκαν σε Τ.Ε.Α. – Ν.Π.Ι.Δ.
Διαβάστε ολόκληρο το εγχειρίδιο: Eγχειρίδιο θέσεων ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α.
Το ιστορικό υπόβαθρο και τα νέα δεδομένα
Στη χώρας μας, η προσπάθεια για τα Επαγγελματικά Ταμεία ξεκινά μόλις το 2002 με τον νόμο 3029, ωστόσο δεν έτυχε της ευρείας ανάπτυξης κυρίως για δυο λόγους: Δεν είχε ιδιαίτερη απήχηση σε εργοδότες/εργαζόμενους δεδομένου ότι δεν εξυπηρετούσε το στόχο της κοινωνικής ασφάλισης για αναδιανομή των εισοδημάτων, όπως έχει αποτυπωθεί στον δημόσιο λόγο. Κάτι τέτοιο μπορεί να θεωρηθεί έωλο ωστόσο, αν επισημανθεί ξανά πως πρόκειται για συμπληρωματική και όχι κύρια ασφάλιση.
Παράλληλα, τα προηγούμενα χρόνια της ευμάρειας φαίνεται πως δεν υπήρχε ιδιαίτερο κίνητρο για μια τέτοια ασφάλιση καθώς: Το επίπεδο συνολικών συντάξιμων παροχών από τον πρώτο πυλώνα ασφάλισης (δηλαδή, τα νομοθετικά καθεστώτα της κύριας κι επικουρικής σύνταξης), το οποίο ήταν κατά κανόνα γενναιόδωρο σε σχέση με το εισόδημα από την εργασία (προ κρίσης και μέχρι το 2009, το συνολικό ποσοστό αναπλήρωσης από τον 1ο πυλώνα άγγιζε ή και ξεπερνούσε το 100%, το υψηλότερο ποσοστό σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ).
Άλλοι παράγοντες που αποτέλεσαν «αγκάθι» για την ενίσχυση του θεσμού των Επαγγελματικών Ταμείων:
-Η αδυναμία απογαλακτισμού από τις αρχές συγκεντρωτισμού και «πελατικοποίησης» του ελληνικού κράτους από τις οποίες παρασύρθηκαν και οι κοινωνικοί εταίροι
-Το γεγονός ότι ο πρώτος πυλώνας λάμβανε υπόψη τις ιδιαιτερότητες της απασχόλησης και χορηγούσε γενναιόδωρες παροχές (υψηλά ποσοστά αναπλήρωσης) επί του εισοδήματος από εργασία
-Ο ανταγωνισμός από τον 4ο πυλώνα ασφάλισης. Συγκεκριμένα, τα υψηλά ποσοστά ιδιοκτησίας των κατοικιών (σε συνάρτηση με το πλέγμα προστασίας της οικογένειας), ο οποίος κατάφερε να απορροφήσει ενδεχόμενα ελλείμματα ασφάλισης
-Οι μορφές μη μόνιμης εξαρτημένης εργασίας, σε μεγάλο βαθμό κατά καιρούς, γεγονός που εμπόδισε την μετεξέλιξη της κοινωνίας σε κυρίαρχα μισθωτοποιημένη. Ως εκ τούτου, μειώνονται οι ανάγκες ασφάλισης και η κρίσιμη πρώτη ύλη – στοιχεία που έχει ανάγκη ο 2ος πυλώνας ασφάλισης.
Γιατί πλέον ο 2ος πυλώνας καθίσταται πιο ελκυστικός
-Η αδυναμία πλέον του διανεμητικού συστήματος του πρώτου πυλώνα αποτελεί πλέον μέγα ζήτημα καθώς δεν μπορεί να ανταποκριθεί στη δημογραφική γήρανση του πληθυσμού. Η μη έγκαιρη ενίσχυση του 1ο από τον 2ο πυλώνα οδηγεί σε αποσταθεροποίηση της κοινωνικής ασφάλισης και συνοχής με αποτέλεσμα την αυξημένη ζήτηση κρατικών παρεμβάσεων και εγγυήσεων.
-Οι σαρωτικές ενοποιήσεις του Ν. 4387/2016 δημιουργούν μια ιστορική μεταστροφή από την «κοινωνική ασφάλιση» (social insurance), η οποία λαμβάνει υπόψη της την επαγγελματική διαφοροποίηση και το εισόδημα από εργασία, στην «κοινωνική ασφάλεια» (social security), η οποία λαμβάνει υπόψη της τους κινδύνους και επιδιώκει την παροχή μιας διεπαγγελματικής και αδιαφοροποίητης προστασίας προς όλους. Η μετατόπιση αυτή έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του ποσοστού αναπλήρωσης επί του εισοδήματος από την εργασία.
-Η πρωτοφανής κρίση στη χώρα μας καθιστά επιτακτική την ανάγκη για συσσώρευση πόρων και κατεύθυνση τους προς παραγωγικές εγχώριες επενδύσεις με στόχο άμεσες και θετικές επιδράσεις στο ΑΕΠ, τα εισοδήματα και την απασχόληση.
