Το νέο Εθνικό Γεωολογικό Μουσείο

Του κ Κωνσταντίνου Σάλτα, Μεταλλειολόγου Μηχανικού ΕΜΠ, Προέδρου ΕΑΓΜΕ

 Το Εθνικό Γεωλογικό Μουσείο αποτελεί την πρώτη συντονισμένη προσπάθεια της ελληνικής πολιτείας για την ανάδειξη της Γεωλογικής Πολιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδος. Η Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ε.Α.Γ.Μ.Ε.) ίδρυσε το 2021 το Mουσείο, στη θέση του έως πρότινος Μουσείου Ορυκτών και Πετρωμάτων, το οποίο έπειτα από τη ριζική του αναδιαμόρφωση λειτουργεί σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στις Κεντρικές Εγκαταστάσεις της Αρχής, η οποία έχει και τη συνολική επιμέλεια και διαχειρισή του. Σκοπός του είναι να προωθήσει την προστασία και ανάδειξη του γεωλογικού πλούτου της Ελλάδας και του ρόλου που διαδραμάτισε στην ιστορία και στη διαμόρφωση του αρχαίου κόσμου, της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας του Ελληνισμού, προβάλλοντας την ιστορική και επιστημονική του αξία παγκοσμίως.

Το Μουσείο μέσα από τις συλλογές του, απευθύνεται τόσο σε ευρύ όσο και σε εξειδικευμένο επιστημονικά κοινό, με την παρουσίαση σημαντικών γεωλογικών δειγμάτων του ελλαδικού χώρου (ορυκτά, απολιθώματα, πετρώματα κ.α.), ενώ ταυτόχρονα αποτελεί πηγή γνώσης και έρευνας του γεωλογικού πλούτου της χώρας. Στις αίθουσές του προβάλλεται η μακρά εξέλιξη της γεωλογικής έρευνας, η ανάδειξη του γεωλογικού πλούτου και της γεωλογικής πολιτιστικής κληρονομιάς, ενώ παράλληλα οι συλλογές του από τον ελλαδικό χώρο κατατάσσονται στις πλουσιότερες του κόσμου καθιστώντας το ως το «Θησαυροφυλάκιο» της γεωλογίας της Χώρας.

Ενότητα «Η Ιστορία της ΕλληνικήςΓεωλογικής Υπηρεσίας»

Παρουσιάζεται εν συντομία η ιστορία της Ελληνικής Γεωλογικής Υπηρεσίας από τις απαρχές του ελληνικού κράτους ως την ίδρυσή της το 1919, έτος που σηματοδοτεί την έναρξη των γεωλογικών ερευνών στην Ελλάδα, και έως σήμερα με τη μετεξέλιξη της υπηρεσίας ως Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ε.Α.Γ.Μ.Ε.). 

Η έκθεση απαρτίζεται από την εξέλιξη της Γεωλογικής Υπηρεσίας στη χώρα μας, από γεωλογικά ιστορικά δείγματα μελετών, το πρώτο ηλιακό πολωτικό μικροσκόπιο (1913) καθώς και τον πρώτο γεωλογικό Χάρτη της υπηρεσίας (1954).

Συλλογή Λαυρεωτικής

Η πλούσια συλλογή δειγμάτων από την ευρύτερη περιοχή της Λαυρεωτικής γης εκτίθεται σε επιτοίχια προθήκη που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της δεξιάς πλευράς του χώρου της κύριας αίθουσας του Μουσείου. Η Λαυρεωτική χερσόνησος αποτελεί μια παραθαλάσσια περιοχή στη ΝΑ Αττική και πήρε το όνομά της από τις εκατοντάδες «λαύρες», δηλαδή τις υπόγειες στοές των μεταλλείων που υπάρχουν στην περιοχή ήδη από το 3200 π.Χ. H Λαυρεωτική γη, η γνωστή “αργυρίτις γη”, αποτέλεσε ένα τεράστιο μεταλλείο και θεωρείται το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο από τεχνολογική άποψη και το πλέον μακρόβιο όλου του Ελλαδικού χώρου. Είναι γνωστό ήδη από την κλασσική εποχή για την εξόρυξη ασημιού, που ήταν μια από τις κύριες πηγές εισοδήματος της πόλης-κράτους της Αθήνας, για την παραγωγή νομισμάτων και τη χρηματοδότηση του Αθηναϊκού στόλου στη νικηφόρα Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Κατά τους νεότερους χρόνους (1864), η αναγέννηση των μεταλλείων της περιοχής και η ίδρυση της πόλης του Λαυρίου έγινε από τον ορυκτολόγο Ανδρέα Κορδέλλα, ο οποίος αντιλήφθηκε την οικονομική σημασία του ορυκτού πλούτου της περιοχής, όπου στη συνέχεια ιδρύθηκαν οι μεταλλευτικές και μεταλλουργικές εταιρίες από τον Ι.Β. Σερπιέρι και συνεργατών του, για την αξιοποίηση του τεράστιου αυτού πλούτου.

Η Λαυρεωτική γη είναι γνωστή στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα λόγω της ιδιαίτερης γεωλογίας και των περίπλοκων διεργασιών, των πλουσίων παγκοσμίως κλάσεως κοιτασμάτων της καθώς και του πλήθους των διαφορετικών ορυκτών της που αντιστοιχούν σε άνω του 12% της παγκόσμιας ποικιλίας ορυκτών, εκ των οποίων 29 που πρωτοανακαλύφθηκαν παγκοσμίως στη Λαυρεωτική.

Συλλογή Πολύτιμων και Ημιπολύτιμων Λίθων

Η ενότητα αυτή αφορά την αξιοποίηση πολύτιμων, ημιπολύτιμων και άλλων διακοσμητικών λίθων για την κατασκευή κοσμημάτων και διακοσμητικών αντικειμένων (π.χ. μικρογλυπτικής). Τα δείγματα εκτίθενται σε προθήκη, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση σε αυτά που ευρίσκονται στον ελλαδικό χώρο. Η ενότητα εμπλουτίζεται με εποπτικό υλικό που έχει στόχο να δώσει επιπλέον ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τους διακοσμητικούς, πολύτιμους και ημιπολύτιμους λίθους καθώς και για το αντικείμενο της γεμολογίας.

Συλλογή Φθοριζόντων Ορυκτών και Πετρωμάτων

Η εν λόγω ενότητα αποτελείται από μια αίθουσα εντελώς σκοτεινή όπου ο ειδικός φωτισμός της είναι τέτοιος ώστε να προκαλεί φθορισμό ή φωσφορισμό στα ορυκτά και πετρώματα. Η συλλογή έχει ταξινομηθεί σύμφωνα με το χρώμα που δημιουργεί σε αυτά το φαινόμενο της φωταύγειας, δηλαδή τη δυνατότητα που έχουν οι κρύσταλλοι των ορυκτών να απορροφούν υπεριώδη ακτινοβολία και να επανεκπέμπουν ένα τμήμα της ως ορατή. Αν η φωταύγεια διαρκεί όσο διαρκεί και η ακτινοβόληση, τότε το φαινόμενο ονομάζεται φθορισμός, ενώ αν συνεχίζει και μετά την παύση της, τότε το φαινόμενο ονομάζεται φωσφορισμός. Η ενότητα δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες/τριες να γνωρίσουν ένα από τα πιο εντυπωσιακά φαινόμενα των ορυκτών και πετρωμάτων.

Το «Ψηφιακό» Μουσείο

Το Μουσείο διαθέτει χώρους με ειδικό ψηφιακό εξοπλισμό με καινοτόμες διαδραστικές εφαρμογές και προβολές μικρού μήκους ταινιών animation, με σκοπό τη γνωριμία του επισκέπτη με την επιστήμη της γεωλογίας και τις ορυκτές πρώτες ύλες. Ταυτόχρονα, το κοινό μπορεί να πραγματοποιήσει περιηγήσεις εικονικής πραγματικότητας με τη χρήση VR γυαλιών, ώστε να ταξιδέψει σε σημαντικούς γεωτόπους της Ελλάδας, όπως τα Μετέωρα, Σπηλαιολίμνη Μελισσάνης κ.α. και να «καταδυθεί» στα έγκατα μεταλλείων της Χαλκιδικής, του Λαυρίου, της Νάξου κ.α..

Συλλογή Χαλκιδικής

Μια από τις πλουσιότερες μεταλλευτικές περιοχές στην Ελλάδα βρίσκεται στη ΒΑ Χαλκιδική. Η μεταλλευτική δραστηριότητα ξεκινά από την αρχαιότητα με την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της ΒΑ Χαλκιδικής, η οποία στη ρωμαϊκή εποχή (περίπου το 167 π.Χ.) αναστέλλεται. Μια νέα περίοδος ακμής ξεκινά τον 15ο αιώνα κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας. Η παραγωγή αργύρου εξασφαλίζει στην περιοχή των Μαδεμοχωρίων ένα ευνοϊκό καθεστώς αυτοδιαχείρισης που διαρκεί μέχρι τη συμμετοχή τους στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821. Η σύγχρονη μεταλλευτική δραστηριότητα αρχίζει το 1893 με τα Μεταλλεία Κασσάνδρας και συνεχίζεται μέχρι σήμερα στα πλούσια μεταλλεία χρυσού, αργύρου, μολύβδου, ψευδαργύρου και χαλκού. Η μεταλλευτική δραστηριότητα εντατικοποιείται στις αρχές του αιώνα και αξιοποιείται μέχρι σήμερα. Σε αυτή την ενότητα εκτίθενται δείγματα θειούχων, θειολάτων και ανθρακικών ορυκτών από τα κοιτάσματα της ΒΑ Χαλκιδικής και ειδικότερα της Ολυμπιάδας και του Στρατωνίου.

Συλλογή Σερίφου

Στη Σέριφο τα πλούσια κοιτάσματα σιδήρου προσελκύουν τη μεταλλευτική δραστηριότητα από τα μέσα του 19ου αι. Η συστηματική εξόρυξη αρχίζει το 1869, όταν παραχωρείται η πρώτη άδεια εκμετάλλευσης μεταλλείων σιδήρου στο νησί. Είναι η εποχή του «μεταλλευτικού πυρετού», που καταλαμβάνει την Ελλάδα από το 1861 όταν θεσπίζεται νομοθεσία για την παραχώρηση και εκμετάλλευση των μεταλλείων. Η Σέριφος εξελίσσεται σταδιακά σε ένα από τα μεγαλύτερα μεταλλευτικά κέντρα της σύγχρονης Ελλάδας. Στις  αρχές της δεκαετίας του 1960, ωστόσο, το μετάλλευμα έχει πια εξαντληθεί και τα μεταλλεία παύουν να λειτουργούν.

Παλαιοντολογική Συλλογή

Στην εν λόγω θεματική ενότητα εκτίθενται παλαιοντολογικά δείγματα από την πλούσια συλλογή της Αρχής. Μεταξύ άλλων απαρτίζεται από τμήμα της περίφημης παλαιοντολογικής συλλογής των Lui & Ambrosio de Pian, μεταλλειολόγων και ιδιοκτητών μεταλλείων στις αρχές του 20ου αι. Σημαντικό τμήμα της έκθεσης αποτελείται από δείγματα της συλλογής του γεωλόγου ερευνητή Χ. Σολωμού. Επίσης, η έκθεση φιλοξενεί τμήμα της παλαιοντολογικής συλλογής αμμωνιτοειδών από την περιοχή της Επιδαύρου, Αργολίδος, με χαρακτηριστικό έκθεμα το εντυπωσιακών διαστάσεων δείγμα απολιθωμένων κεφαλόποδων.

Συλλογή «Οι άνθρωποι των Μεταλλείων»

Η ενότητα αυτή επιχειρεί να φέρει στο προσκήνιο τους ανθρώπους πίσω από τα εκθέματα και να φωτίσει άγνωστες πτυχές της μεταλλευτικής και μεταλλουργικής ιστορίας της χώρας, τομέας ο οποίος δεν έχει αναδειχθεί στα μουσεία αυτού του τύπου. Μέσω προφορικών  μαρτυριών, ειδικότερα, τα εκθέματα μπορούν να «ζωντανέψουν» και οι επισκέπτες/τριες να αποκτήσουν μια πιο «βιωματική» σχέση με αυτά. Τα εργαλεία εξόρυξης, η λάμπα ασετυλίνης ή το πουκάμισο του μεταλλωρύχου, που παρουσιάζονται στη συλλογή του, μπορούν να δώσουν αφορμή για την ανάδυση μικρών, προσωπικών ιστοριών για τις συνθήκες της εργασίας στα μεταλλεία, την καθημερινή ζωή των εργατών κ.λπ. Επιπλέον, το κοινό έρχεται σε επαφή με οπτικοακουστικό υλικό από μαρτυρίες μεταλλωρύχων που εργάστηκαν στα μεταλλεία του Λαυρίου.

Αμφιθέατρο / Αίθουσα 3D προβολών

Στους αναδιαμορφωμένους χώρους του Μουσείου, ξεχωριστή θέση καταλαμβάνει το αμφιθέατρο / αίθουσα πολλαπλών χρήσεων που μετασχηματίστηκε σε νέας γενιάς αίθουσα 3D προβολών, χωρητικότητας 160 ατόμων. Το ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό επεκτείνεται σε παραγωγή μικρού μήκους ταινιών για τον γεωλογικό πλούτο της χώρας με 3D τεχνολογία για τη μέγιστη δυνατή διαδραστική εμπειρία των επισκεπτών/τριών, με τη χρήση των ειδικών γυαλιών.

Συλλογή Ελληνικών Μαρμάρων και Διακοσμητικών Λίθων

Η ενότητα αναφέρεται στα σημαντικότερα μάρμαρα και διακοσμητικούς λίθους της Ελλάδας. Η εξόρυξη και κατεργασία μαρμάρων και διακοσμητικών λίθων κατέχει ξεχωριστή θέση στην ελληνική τέχνη και αρχιτεκτονική. Λίθος που «μαρμαίρει», (δηλ. λαμπυρίζει) στο φως του ήλιου, ξεκίνησε ως η πρώτη ύλη από την ευρύτερη περιοχή των Κυκλάδων, με τα γνωστά έργα του Κυκλαδικού πολιτισμού, της 3^ης χιλιετίας π.Χ. Τα ιδιαίτερα φυσικά και μηχανικά χαρακτηριστικά του καθιέρωσαν το μάρμαρο και γενικότερα τους διακοσμητικούς λίθους ως το κατεξοχήν υλικό για έργα τέχνης, από την αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική και  γλυπτική έως τους γλύπτες των δύο τελευταίων αιώνων. Εκτίθενται δώδεκα πετρώματα, εκτός από αυτά που η γεωλογική επιστήμη χαρακτηρίζει ως μάρμαρα, τα οποία επιδέχονται κοπή και λείανση, από διάφορες περιοχές της χώρας και σε ειδική, γωνιακή προθήκη δύο δείγματα του περίφημου Λυχνίτη της Πάρου, όπου ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει τη μοναδική διαφάνεια του υλικού.

Ενότητα «Η Ιστορία της Μεταλλείας και Μεταλλουργίας στην Ελλάδα»

Οι επισκέπτες/τριες θα μπορούν να ανακαλύψουν/ ερευνήσουν την πλούσια ιστορία της μεταλλείας και μεταλλουργίας της χώρας μας, από την αρχαιότητα έως σήμερα μέσα από τρεις οθόνες αφής, όπου θα παρέχεται η δυνατότητα διαδραστικών πολλαπλών επιλογών μεταξύ κειμένου, φωτογραφικού υλικού και βίντεο για κάθε περιοχή και θέμα. Στον τοίχο επάνω από τις τρεις οθόνες αφής εκτίθονται σε μικρές προθήκες χαρακτηριστικά δείγματα από τους σημαντικότερους ορυκτούς πόρους της χώρας. 

Συλλογή «Η Ελλάδα και ο Κόσμος»

Στο κέντρο της κύριας αίθουσας χωροθετείται ένα ευρύχωρο τραπέζι σε μορφή ανεστραμμένου πρίσματος που φιλοξενεί δύο θεματικές υπο-ενότητες και περιοχή διάδρασης. Οι θεματικές αποτελούνται από ορυκτά και πετρώματα της α) υπόλοιπης Ελλάδος καθώς και β) διαφόρων χωρών του εξωτερικού. Ειδικότερα εκτίθονται μοναδικά και χαρακτηριστικά δείγματα από διάφορες περιοχές της χώρας με σπουδαίο γεωλογικό πλούτο όπως Πεντέλη, Εύβοια, Ξάνθη, Πάρος, Νάξος, Έβρος, Κιλκίς, Λάρισα, Λέσβος, Μήλος, Θάσος κ.α., όπου διαθέτουν δείγματα που εντάσσονται στην εθνική γεωλογική κληρονομιά. Επίσης, στην ενότητα των χωρών του εξωτερικού εκτίθενται χαρακτηριστικά δείγματα περιοχών από χώρες της Αμερικής, Ασίας, Ευρώπης, Αφρικής και Ωκεανίας.