του Αναστασίου Θ. Κανιούρα, Δικηγόρου Αθηνών
Το 1974, ο Αριστοτέλης Ωνάσης προκειμένου να τελέσει τον γάμο του με την χήρα επιφανούς αμερικανού πολιτικού, κατάφερε και πέτυχε την εξαίρεση της μέλλουσας συζύγου του από το κληρονομικό της δικαίωμα.
Έτσι το άρθρο 1 του ΝΔ 472/1974 όριζε:
- «Έγκυρες οι κατ’ αυτό συμβάσεις που συνάπτονται στην αλλοδαπή μεταξύ μελλονύμφων που κατοικούν κατά το χρόνο καταρτίσεως της συμβάσεως στο εξωτερικό και ο ένας από αυτούς είναι Έλληνας ο δε άλλος αλλοδαπός. Η ρύθμιση αυτή ισχύει και όταν η σύμβαση καταρτίζεται και μετά την τέλεση του γάμου.
- Ο αλλοδαπός μπορεί να παραιτηθεί από τα κληρονομικά του δικαιώματα που θα αποκτούσε μετά την τέλεση του γάμου σε σχέση με την κληρονομία του Έλληνα συζύγου.»
Αυτή η αμιγώς φωτογραφική διάταξη, που έγινε γνωστή ως «lex Onassis», είναι μέχρι σήμερα η μοναδική περίπτωση έγκυρης κληρονομικής συμβάσεως παρά την ρητή απαγόρευσή τους από το άρθρο 368 ΑΚ.
Το ζήτημα επανήλθε στην επικαιρότητα με αφορμή την πρόσφατη ανακοίνωση για την νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης ως προς την αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου, τμήμα της οποίας αποτελεί και η θέσπιση των κληρονομικών συμβάσεων.
- Μπορεί το 1974 αυτή η εξαίρεση να επισημάνθηκε μόνο σε ειδικά επιστημονικά περιοδικά και τελικώς να πέρασε απαρατήρητη, το 2024 o εκσυγχρονισμός της ελληνικής κοινωνίας στον τομέα του οικογενειακού/κληρονομικού δικαίου καθιστά μια τέτοια νομοθετική πρωτοβουλία άκρως απαραίτητη.
Ο Καθηγητής Απόστολος Γεωργιάδης έχει πρόσφατα υποστηρίξει [ΧρΙΔ 2023, 3επ] ότι απαιτείται γενική αναμόρφωση του κληρονομικού δικαίου, κομμάτι της οποίας θα αποτελεί και η καθιέρωση μιας πιο ελαστικής νομικής αντιμετώπισης των κληρονομικών συμβάσεων.
- Άλλωστε το γεγονός ότι η διάταξη του ΝΔ 472/1974 εξακολουθεί να ισχύει ακόμα και σήμερα καθιστά μάλλον αδύναμο το επιχείρημα ότι τυχόν εισαγωγή του θεσμού της κληρονομικής συμβάσεως αντίκειται στην ελληνική δημόσια τάξη.
Μια τέτοια μεταρρύθμιση θα οδηγήσει σε αρτιότερη αξιοποίηση της περιουσίας του κληρονομουμένου δίδοντας την δυνατότητα αμεσότερης και ασφαλέστερης διαχείρισης αυτής, ώστε να ικανοποιούνται ευχερώς οι επιχειρηματικές, προσωπικές ή οικογενειακές ιδιαιτερότητες κάθε οικογένειας.
Επιπροσθέτως θα αμβλύνει τυχόν ανακύψασες διαφορές αφού σήμερα δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο κάποιοι κληρονόμοι να αμφισβητούν το κύρος μιας διαθήκης.
Μια κοινή κληρονομική σύμβαση θα εγγυηθεί την ασφάλεια του δικαίου και θα ελαχιστοποιήσει την πιθανότητα μελλοντικών αντιδικιών ενώ η μέχρι σήμερα απόλυτη απαγόρευσή τους δεν είναι ούτε σκόπιμη, ούτε λυσιτελής.
- Η εμμονή του Αστικού Κώδικα στην απόλυτη απαγόρευση της κληρονομικής συμβάσεως εγκυμονεί κινδύνους εισαγωγής αμφιβόλου νομιμότητας εναλλακτικών λύσεων όπως η δυνατότητα μεταβίβασης ακινήτου λόγω πώλησης, ισόβιας προσόδου ή παροχής υπηρεσιών ή διατροφής σε είδος, με παράλληλη διατήρηση του δικαιώματος χρήσης του ακινήτου ή η δυνατότητα σύναψης δανείου ασφαλιζόμενου με «αντίστροφη υποθήκη».
Μήπως τελικά έχει έρθει η ώρα για την άρση της απόλυτης απαγόρευσης την κληρονομικών συμβάσεων;;;;;
