Του Δρ. Π. Τζεφέρη,
Γεν. Δ/ντή Υπ. Περιβάλλοντος και Ενέργειας
Η Ελλάδα διαθέτει το δυναμικό για παραγωγή ορισμένων ΚΟΠΥ και ΣΟΠΥ αλλά και τις ενδείξεις για περαιτέρω στοχευμένη έρευνα στον τομέα αυτό. Το δυναμικό αυτό απαιτεί εστίαση στην έρευνα (πρωτογενή και δευτερογενή), και ακόμη επικαιροποίηση των υφιστάμενων δεδομένων και ειδικότερη μελέτη σε κάθε περίπτωση ξεχωριστά. Ενδεικτικά : διαθέτει βωξίτη (σε πλήρη παραγωγική διαδικασία), αντιμόνιο (Sb, σε 3 τουλάχιστον διαπιστωμένα κοιτάσματα αντιμονίτη άνευ εκμετάλλευσης μέχρι σήμερα), νικέλιο (Ni), κοβάλτιο (Co) (περιεχόμενα στον λατερίτη που όμως δεν παράγονται αυτοτελώς και απαιτούν αλλαγή της μεθόδου σε υδρομεταλλουργική από τον νέο ανάδοχο της ΛΑΡΚΟ), χαλκό (Cu, προγραμματίζεται-υπό προϋποθέσεις- η παραγωγή από το κοίτασμα των Σκουριών Χαλκιδικής), μαγνησίτη (ΜgCΟ3, παράγει τελικά προϊόντα δίπυρης και καυστικής μαγνησίας καθώς και πυρίμαχες μάζες και όχι μεταλλικό μαγνήσιο), μαγγάνιο (Μn, τα ιστορικά κοιτάσματα μαγγανίου στην ευρύτερη περιοχή του Νομού Δράμας που αποτέλεσε στο παρελθόν κύριο μεταλλευτικό κέντρο της Ελλάδας απαιτούν επανα-δρομολόγηση για παραγωγή Μn battery grade), χαλαζία (SiO2) υψηλής ποιότητας για παραγωγή μεταλλικού πυριτίου (δεν υφίσταται εξόρυξη μέχρι σήμερα) και έχει ορισμένες ενδείξεις εμφανίσεων (occurrences) για σπάνιες γαίες (REE) κυρίως εντός άλλων κοιτασμάτων. Τέλος, έχουν αναφερθεί -σε πανεπιστημιακές κυρίως έρευνες- κοιτασματολογικοί τύποι που περιέχουν κατά τόπους σημαντικές περιεκτικότητες σε Βολφράμιο (W), Τελλούριο (Te), Ρήνιο (Re), μολυβδαίνιο (Μο), Γάλλιο (Ga), γερμάνιο (Ge) κ.α. Ας σημειωθεί, ότι οι εμφανίσεις δεν αποτελούν ώριμα κοιτάσματα προς δημοπράτηση, απλώς εφαλτήριο για περισσότερη έρευνα. Άρα, τα περισσότερα δημοσιεύματα που κυκλοφορούν είναι υπερβολικά έως ανακριβή ως προς την ύπαρξη και το δυναμικό της χώρας σε ΚΟΠΥ. Έρχομαι να επαναλάβω την διαπίστωση που είχα διατυπώσει σε άρθρο μου εδώ και 3 και πλέον δεκαετίες ότι “η Ελλάδα δεν είναι Ψωροκώσταινα, ούτε Ελντοράντο» παρά τα αντιθέτως κατά καιρούς θρυλούμεθα, η οποία επιβεβαιώνεται όλα αυτά τα χρόνια εν τοις πράγμασι…
Ας κάνουμε ορισμένες παρατηρήσεις για τον Νέο Ευρωπαϊκό Κανονισμό (σχέδιο-συμβιβαστική πρόταση, τέλος Ιουνίου 2023) για κρίσιμες και στρατηγικές ΟΠΥ (Critical Raw Materials Act), που βρίσκεται στην τελική φάση και που θα είναι καθοριστικός για την μετέπειτα πορεία της ΕΕ στον τομέα. Όλοι συμφωνούν επί της αρχής ότι είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί μια Ευρωπαϊκή Στρατηγική για τα ορυκτά, που να συμβαδίζει με τις ανάγκες της Ευρώπης για την ενεργειακή μετάβαση και να προϋπολογισθούν οι αντίστοιχες χρηματοδοτήσεις για την εύρεση και ανάπτυξη κοιτασμάτων, πάντα σύμφωνα με τους περιβαλλοντικούς κανόνες και τις επιταγές διατήρησης της κοινωνικής συνοχής. Κι ακόμη ότι το συγκεκριμένο σχέδιο Κανονισμού κινείται επί της αρχής στη θετική κατεύθυνση διατυπώνοντας συγκεκριμένους ρυθμιστικούς στόχους για την προτεραιοποίηση και επιτάχυνση έργων που θα αφορούν την έρευνα, εξόρυξη, επεξεργασία και ανακύκλωση των στρατηγικών και κρίσιμων πρώτων υλών εντός ΕΕ.
Ωστόσο, δεν φτάνει μόνο αυτό, δηλ. να το οριοθετήσεις λεκτικά.
Καταρχήν, η Γενική Διεύθυνση Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΓΔΟΠΥ ΥΠΕΝ) έχει προτείνει αρμοδίως προς τα ευρωπαϊκά όργανα, μεταξύ άλλων, την επικαιροποίηση του καταλόγου Στρατηγικών Υλών (ΣΟΠΥ) (Παράρτημα 1 του Κανονισμού) ώστε να συμπεριληφθούν: ο Βωξίτης που δεν χρειάζεται συστάσεις αλλά και το Αντιμόνιο, καθώς η χώρα διαθέτει κοιτάσματα αντιμονίτη τα οποία διαμορφώνουν προοπτική άμεσων επενδύσεων. Βασικός στόχος είναι η δυνατότητα πρόσβασης και των ανωτέρω ΚΟΠΥ σε χρηματοδότηση που προβλέπεται για τις ΣΟΠΥ από τα ενωσιακά Ταμεία (ΕΣΠΑ, Just Transition Fund, RePowerEU, InvestEU, Innovation Fund) και την ΕΚΤ.
Στη συνέχεια πρέπει να ειπωθούν ορισμένες αλήθειες. Με τη θέσπιση του Κανονισμού θα τεθεί επί τάπητος το δύσκολο εγχείρημα επίσπευσης της αδειοδότησης εντός των Κ-Μ. Στο σημείο αυτό ο κανονισμός είναι αρκετά άτολμος και σε μεγάλο βαθμό μη λειτουργικός και αναποτελεσματικός αν δεν συνοδευτεί και από πρόσθετες δράσεις που θα εξασφαλίζουν την απρόσκοπτη υλοποίησή του εντός των επιμέρους Κ-Μ.
Η γενική τοποθέτηση ότι όλες οι εμπλεκόμενες αρχές διασφαλίζουν ότι οι διαδικασίες αδειοδότησης για τα Στρατηγικά Εργα θα αντιμετωπίζονται με τον ταχύτερο δυνατό τρόπο σύμφωνα με το ενωσιακό και το εθνικό δίκαιο (άρθρο 9), δεν είναι επαρκής. Aν δεν γίνουν θεσμικές παρεμβάσεις κυρίως στην υφιστάμενη περιβαλλοντική νομοθεσία που λίγο πολύ έχει ενσωματωθεί οριζοντίως σε όλα τα Κ-Μ, είναι εξαιρετικά δύσκολη η επίτευξη των χρονικών πλαισίων αδειοδότησης που προβλέπονται στο άρθρο 10. Όπως έχω αρκετές φορές επισημάνει, οne stop shop δεν μπορεί να υπάρξει επί της ουσίας στον τομέα μας όσο η περιβαλλοντική αδειοδότηση λειτουργεί οριζοντίως (Α1, Α2 και Β) και με διακριτές αρχές, εκτός αν επιλεγεί ως υπηρεσία one stop shop, η ίδια η περιβαλλοντική αρχή.
Ο θεσμικός ρόλος και οι αρμοδιότητες των Εθνικών Σημείων Επαφής (ΕΣΕ, contact points) θα πρέπει να αποσαφηνιστούν περαιτέρω. Το ( ή τα) ΕΣΕ που προβλέπονται στο άρθρο 8 είναι ασαφώς προσδιορισμένα και με αμφισβητούμενη λειτουργικότητα (δεν ορίζεται αν πρόκειται για υπηρεσίες ή πρόσωπα και επιπλέον η δυνατότητα να έχουμε πολλά τέτοια αλλά και να αναθέτουν την αρμοδιότητά τους σε άλλη αρχή, δημιουργεί ζητήματα για την αποτελεσματικότητά τους), χωρίς ουσιαστικό και ξεκάθαρο θεσμικό ρόλο (πρέπει γενικώς να ενημερώνουν και να διευκολύνουν-συντονίζουν τις διαδικασίες χωρίς να διαθέτουν την θεσμική εξουσιοδότηση σε σχέση με τις ήδη υφιστάμενες αδειοδοτούσες διοικητικές αρχές), χωρίς θεσμικά ή άλλα εργαλεία για την εξυπηρέτηση του στόχου και σε ορισμένες περιπτώσεις με ρόλο επικαλυπτόμενο με τις αρχές (πχ η ζητούμενη από το άρθρο 11 γνωμοδότηση προς τον ενδιαφερόμενο φορέα για το εύρος και το επίπεδο λεπτομέρειας των πληροφοριών που πρέπει να περιλαμβάνονται στην έκθεση εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, άρθρο 5 παρ. 1 της οδηγίας 2011/92/ΕΕ).
Επαφίεται λοιπόν στα Κ-Μ να επιλύσουν με δική τους πρωτοβουλία το θέμα αυτό και συνεπώς απαιτείται να επακολουθήσει του Κανονισμού, ρυθμιστικό έργο και στο εθνικό δίκαιο για την προώθηση και υλοποίηση του Κανονισμού. Υπενθυμίζεται εδώ το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο των στρατηγικών επενδύσεων (ν. 4864/2021) όπου μάλιστα υφίσταται κατηγοριοποίηση «Εμβληματικών Επενδύσεων Εξαιρετικής Σημασίας» που προωθούν την πράσινη-κυκλική οικονομία και όπου μέχρι σήμερα έχουν ενταχθεί κυρίως οι ΑΠΕ, το πράσινο υδρογόνο και ορισμένες ακόμη κατηγορίες.
Επίσης, ο Κανονισμός θα πρέπει να συμβάλλει στην ενίσχυση της κοινής γνώμης των ευρωπαίων πολιτών για την αποδοχή των έργων παραγωγής και επεξεργασίας των πρώτων υλών και την άρση της παγιωμένης αρνητικής αντίληψης των αλυσίδων αξίας των ΟΠΥ («κοινωνική άδεια»). Δυστυχώς, τα Ευρωπαϊκά Όργανα παρακάμπτουν εντέχνως τον μη δημοφιλή χαρακτήρα της εξορυκτικής βιομηχανίας στο σύνολό της και προσπαθούν να προωθήσουν επιλεκτικά μόνο τον τομέα των ΚΟΠΥ και ΣΟΠΥ. Ξεχνάμε δηλ. το συνολικό «core business» και επιζητούμε να λύσουμε ένα επιμέρους πρόβλημα, αυτό της επάρκειας σε κρίσιμα ορυκτά, χωρίς να μας ενδιαφέρει το μείζον! Διότι η ουσία είναι ότι παράλληλα με την αξιοποίηση των ΚΟΠΥ και ΣΟΠΥ, πρέπει να λειτουργήσει με υπεύθυνο και βιώσιμο τρόπο η εξορυκτική δραστηριότητα στο σύνολό της. Προτείνεται λοιπόν, η συμπλήρωση του Κανονισμού με μηχανισμό προώθησης επικοινωνιακών πρωτοβουλιών και επίλυσης διαφορών που θα αποτελέσει αφενός ριζική καινοτομία, καθώς θα θέσει τη βάση γεφύρωσης του υφιστάμενου χάσματος μεταξύ της εξορυκτικής βιομηχανίας και της κοινωνίας και αφετέρου θα παρέχει μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου στα εμπλεκόμενα μέρη.
Και κάτι τελευταίο. To κριτήριο της χρηστικότητας των ΟΠΥ (δηλ. να πείσουμε τους πολίτες ότι τα ορυκτά επικουρούν ή καλύτερα μονοπωλούν όλη σχεδόν την καθημερινότητά μας! ) αποδείχθηκε ανίσχυρο και απλώς «ακαδημαϊκό». Ο υποφαινόμενος, το υπηρέτησε για πάνω από τρεις δεκαετίες προσπαθώντας να πείσει, χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα. Η αλήθεια είναι ότι ο κόσμος δεν νοιάζεται αν το «κινητό» του έχει σπάνια και κρίσιμα μέταλλα και από που προέρχονται αυτά. Ούτε πως παράγονται. Το μόνο που τον νοιάζει είναι να μπορεί να το βρει στην αγορά και μάλιστα σε αποδεκτή τιμή. Συνεπώς, επανερχόμαστε στο μοναδικό αποτελεσματικό τελικό κριτήριο, εκείνο της αναγκαιότητας και της κρισιμότητας. Διότι αν δεν το βρει στην αγορά, λόγω έλλειψης του τάδε κρίσιμου ορυκτού, αναγκαστικά θα αναρωτηθεί, θα λογαριάσει, θα σκεφτεί, θα πράξει…
Το ζήτημα όμως είναι ότι η κρισιμότητα και η αναγκαιότητα, πρέπει εκτός από την επείγουσα και ρεαλιστική (έως κυνική) τους διάσταση, να εμπεριέχουν και την διάσταση της βιωσιμότητας. Αλλιώς δεν έχει νόημα να προσπαθούμε… Τα ‘χω γράψει εκατό φορές, ας τα πούμε πάλι: ανάπτυξη χωρίς βιωσιμότητα είναι επένδυση σε βαρέλι χωρίς πάτο, αλλά και αειφορία χωρίς ανάπτυξη είναι απλά αειφόρο… τίποτε, ούτε τρώγεται, ούτε αβγατίζει, ούτε μετακυλίεται στις επόμενες γενιές.. Και προφανώς πίσω από τις δύο άκρες, πίσω από τα χρώματα και τις σημαίες της ανάπτυξης, υπάρχουν τα κάθε λογής συμφέροντα. Και ο βασιλιάς εκεί πάντα γυμνός!
| Critical Raw Materials Act, 2023 | ||
| ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΟΡΥΚΤΕΣ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ (ΣΟΠΥ) (Παράρτημα 1) | ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΟΡΥΚΤΕΣ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ (ΚΟΠΥ)* (Παράρτημα 2) | |
|---|---|---|
| Βισμούθιο (Bi) | Αντιμόνιο (Sb) | Ελαφρές Σπάνιες Γαίες (LREE) [5 στοιχεία] |
| Βόριο (B, metallurgy grade) | Αρσενικό (As) | Βαριές Σπάνιες Γαίες (HREE) [10 στοιχεία] |
| Κοβάλτιο (Co) | Βωξίτης | Λίθιο (Li) |
| Χαλκός (Cu)** | Βαρύτης (BaSO4) | Μαγνήσιο (Mg) |
| Γάλλιο (Ga) | Βηρύλλιο (Be) | Μαγγάνιο (Mg) |
| Λίθιο (Li, Battery grade) | Βισμούθιο (Bi) | Φυσικός Γραφίτης (C) |
| Μεταλλικό μαγνήσιο (Mg) | Βόριο (B) | Νικέλιο (Ni, Battery grade)** |
| Μαγγάνιο (Mg, Battery grade) | Κοβάλτιο (Co) | Νιόβιο (Nb) |
| Φυσικός Γραφίτης (C, Battery grade) | Άνθρακας οπτανθρακοποίησης | Φωσφορικά πετρώματα (απατίτης κ.α.) |
| Νικέλιο (Ni, Battery grade)** | Χαλκός (Cu)** | Φώσφορος (P) |
| Στοιχεία σπάνιων γαιών για μαγνήτες (Nd, Pr, Tb, Dy, Gd, Sm και Ce) | Άστριος | Μέταλλα Ομάδας Platinum |
| Μεταλλικό πυρίτιο (Si) | Φθορίτης (CaF₂) | Σκάνδιο (Sc) |
| Μεταλλικό τιτάνιο (Ti) | Γάλλιο (Ga) | Μεταλλικό πυρίτιο (Si) |
| Βολφράμιο (W) | Γερμάνιο (Ge) | Στρόντιο (Sr) |
| Γερμάνιο (Ge) | Χάφνιο (Hf) | Μεταλλικό τιτάνιο (Ti) |
| Μέταλλα Ομάδας Platinum | Ηλιο (He) | Βολφράμιο (W) |
| Ταντάλιο (Ta) | Βανάδιο (V) | |
*Με Italics οι νέες πρώτες ύλες που δεν είχαν ενταχθεί στον κατάλογο των CRMs 2020. Eπισημαίνεται επίσης ότι το Ινδιο (In) και το φυσικό καουτσούκ που ήταν στον προηγούμενο κατάλογο των CRMs 2020, δεν εντάσσονται πλέον στην νέα λίστα.
**Ο χαλκός και το νικέλιο δεν πληρούν τα όρια ένταξης στη ζώνη κρισιμότητας (SR ≥ 1,0 και EI ≥ 2,8), αλλά περιλαμβάνονται ως Στρατηγικές Πρώτες Ύλες.
