Με την ολοκλήρωση των εγγραφών και την επιτυχή έκδοση του ομολογιακού δανείου της Lamda Development κλείνει μια εκκρεμότητα που –λόγω κορωνοϊού– πήγε πίσω την άντληση κεφαλαίων από τη συγκεκριμένη εισηγμένη και τη ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ που είχε προηγηθεί λίγο νωρίτερα. Εκδόσεις προγραμματισμένες προ Covid-19 από δύο από τους μεγαλύτερους ομίλους του εγχώριου επιχειρείν και του χρηματιστηρίου, στυλοβάτες του «εθνικού προϊόντος» και χιλιάδων θέσεων εργασίας.
Πρόκειται όντως για ένα εντυπωσιακό restart, κυρίως λόγω του ύψος των αντληθέντων κεφαλαίων, της έκδοσης δύο κορυφαίων, έτσι κι αλλιώς, ομίλων, συντηρώντας το ενδιαφέρον μιας αγοράς που θα μπορούσε να προσφέρει πολύ περισσότερα σε καιρούς χαλεπούς και ενός τραπεζικού συστήματος που λειτουργεί με φειδώ.
Καθώς οι δύο συγκεκριμένες εκδόσεις οδηγούν σε ρεκόρ κεφαλαίων σε ετήσια βάση, δεν αποκλείεται το επόμενο διάστημα να δούμε κι άλλες ανάλογες επιχειρηματικές κινήσεις.
Θυμίζω ότι το 2017 είχαν αντληθεί μέσω του ΧΑ (της εσωτερικής/εγχώριας αγοράς κρατικών τίτλων) 610 εκατ. Τα 820 εκατ. της περιόδου Ιανουαρίου-Ιουλίου 2020 αποτελούν νέο υψηλό. Και από αυτήν την άποψη αναθερμαίνει τις προσδοκίες ανθρώπων της αγοράς πως θα υπάρξει και συνέχεια.
Μπορούμε να μιλήσουμε για αναστροφή της εικόνας, μετά από τη διετή «ανομβρία»; Ναι, από την άποψη ότι και το επενδυτικό ενδιαφέρον ήταν σημαντικό και η ενεργοποίηση παραγόντων του επιχειρείν/επενδύειν ελπιδοφόρα. Αλλά και όχι, καθότι αφορά εκδόσεις που είχαν σχεδιαστεί, αναγγελθεί, και λόγω πανδημίας μετατέθηκαν να πραγματοποιηθούν σε εύλογο χρόνο.
Ωστόσο, σε σύγκριση με το 2018 και το 2019, δηλαδή με χρονιές «κανονικές» για τις διεθνείς και την εγχώρια αγορά, τα 820 εκατ. έρχονται να καταδείξουν πως και κεφάλαια υπάρχουν και επενδυτική διάθεση. Αρκεί βέβαια να δίνεται στον εν δυνάμει αγοραστή κίνητρο, δέλεαρ. Κάτι που δεν καταφέρνει να πετύχει μέχρι τώρα το χρηματιστήριό μας, που παραμένει «ρηχό», μη ελκυστικό για «φρέσκα κεφάλαια» και νέα εισαγωγή εταιρειών.
Δυστυχώς για το ΧΑ, η σύγκριση σε σχέση με την αγορά εταιρικών ομολόγων αποβαίνει εις βάρος του, παρά το γεγονός ότι η δεύτερη προσφέρει μικρές αποδόσεις (που, σημειωτέον, δεν είναι πάντα εγγυημένες).
Το 2018 ήταν μια σχετικά «φτωχή» χρονιά, με τρεις εκδόσεις και 235 εκατ. κεφάλαια. Το 2019 ήταν σαφώς καλύτερο, με επίσης τρεις εκδόσεις, αλλά μεγαλύτερου ύψους (525 εκατ.), δημιουργώντας την πεποίθηση πως σταδιακά η αγορά θα αποκτούσε βάθος, θα ακολουθούσαν αρκετές υγιείς επιχειρήσεις, με την επενδυτική κοινότητα να αξιοποιεί τη θετική συγκυρία και το ευνοϊκό περιβάλλον, όπως αυτό διαμορφώνεται στα κρατικά ομόλογα και τις επιτυχείς «εξόδους» του ΟΔΔΗΧ, και μάλιστα εν μέσω καραντίνας.
Όμως υπήρξε και η απόσυρση του ενδιαφέροντος για νέες εκδόσεις (ΟΠΑΠ, Mytilineos, ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ, Sunlight), ενώ «στον πάγο μπήκε» και η πρόθεση της διοίκησης Στάσση για έξοδο στις διεθνείς αγορές για τη ΔΕΗ. Ωστόσο, στις διεθνείς αγορές προσέφυγε πρόσφατα η TITAN Cement, επιτυγχάνοντας σημαντική μείωση του κόστους (φέρνοντας μπροστά τη λήξη του 2021).
Αρκετές είναι οι εταιρείες –κυρίως εισηγμένες– που μέχρι τα μέσα Μαρτίου είχαν αφήσει να διαφανεί η πρόθεσή τους να προχωρήσουν στην έκδοση εταιρικών ομολόγων, κυρίως στην εγχώρια αγορά. Η πανδημία, το lockdown και όσα ακολούθησαν τις υποχρέωσαν να κάνουν πίσω, χάνοντας έτσι μια καλή ευκαιρία να περιορίσουν τα κόστη τους. Από τον Οκτώβριο του 2016 μέχρι και σήμερα, έχουν εκδοθεί 13 ομόλογα προς διαπραγμάτευση στην Κύρια Αγορά του ΧΑ και 4 στην Εναλλακτική. Έχουν δε αντληθεί περί τα 2,3 δισ., με την προσφορά να πλησιάζει, συνολικά, τα 5 δισ. ευρώ. Δεν τα λες κι άσχημα σαν μεγέθη…
Κι ενώ το 2017, που έγιναν οι πρώτες μεγάλες εκδόσεις, τα επιτόκια διαμορφώνονταν στο 4,5% με 5,5%, ακολούθησαν άλλες με 200 και 300 μονάδες βάσης χαμηλότερα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα και της προεξόφλησης υφιστάμενων ομολόγων, εκδίδοντας καινούργια με σαφώς πιο συμφέροντες όρους.
Παρότι το ΧΑ δεν έχει αλλάξει ως προς τα βασικά του χαρακτηριστικά –«ρηχό» ήταν και τέτοιο παραμένει, με περιορισμένο επενδυτικό ενδιαφέρον, «περιφερειακό» και «άνευρο» εδώ και μεγάλο χρονικό διάστημα–, η ταυτόχρονη κίνηση των δύο μεγάλων ομίλων (ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, Lamda Development) μπορεί να οδηγήσει σε αντιστροφή της εικόνας, να αναθερμάνει την επενδυτική/επιχειρηματική κοινότητα.
Σταδιακά, η επαναφορά της συγκρατημένης αισιοδοξίας οδηγεί ορισμένους να κάνουν λόγο για «έτος καμπής» (για το 2020), παρά τα όσα διαδραματίζονται διεθνώς (και) στα χρηματιστήρια και στις αγορές λόγω Covid-19.
Το όφελος για τις επιχειρήσεις είναι προφανές: άντληση πολύτιμων κεφαλαίων με ευνοϊκούς όρους. Πρακτικά, οι εταιρείες βρίσκουν κεφάλαια με χαμηλότερα κόστη από αυτά του τραπεζικού συστήματος. Για να χρηματοδοτήσουν έτσι τα επενδυτικά σχέδιά τους και μάλιστα χωρίς να στραφούν προς τις διεθνείς αγορές.
Αν αναλογιστεί κάποιος τα επενδυτικά πρότζεκτ των ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ και Lamda Development τι φέρνουν σε προστιθέμενη αξία (σε όλα τα μέτωπα), θα έχει μια εικόνα της «επόμενης ημέρας».
Το θετικό; Οι εκδόσεις αυτές, έχοντας ως ελάχιστο κόστος 1.000 ευρώ (ανά ομολογία), απευθύνονται στον μέσο και μικρό Έλληνα επενδυτή και καταθέτη, οι οποίοι αναζητούν επωφελείς τοποθετήσεις για το κεφάλαιό τους, εν μέσω μηδενικών τραπεζικών καταθέσεων. Γεγονός στο οποίο έδωσε ιδιαίτερο βάρος ο διευθύνων σύμβουλος της Lamda Development, Οδυσσέας Αθανασίου, γιατί η εταιρεία δεν προχώρησε στην έκδοση ομολόγου απευθυνόμενη στη διεθνή αγορά. «Σκοπός μας ήταν να συμμετάσχει στην έκδοση ο μέσος Έλληνας επενδυτής…» ήταν το μήνυμα του CEO του ομίλου.
Σε κάθε περίπτωση, η συμμετοχή του retail στις εκδόσεις αποτελεί και «ψήφο εμπιστοσύνης» στα επενδυτικά προγράμματα των δύο ομίλων. Η συμφερόντων Λάτση εισηγμένη θα αξιοποιήσει τα έσοδα του ομολογιακού (συν τα 650 εκατ. της ΑΜΚ και τον δανεισμό 2 δισ. από το banking) για τη χρηματοδότηση της πρώτης φάσης των έργων του Ελληνικού, ενώ θα προχωρήσει και σε αποπληρωμή κοινοπρακτικού δανείου (ανεξόφλητο υπόλοιπο 89 εκατομμυρίων).
Παράλληλα, η ΓΕΚ του ομίλου Περιστέρη εξασφάλισε 500 εκατ. (από 9.951 επενδυτές, μεταξύ αυτών και η EBRD), την ώρα που έχει εξαγγείλει ένα τεράστιο επενδυτικό πρόγραμμα. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ο όμιλος κάνει λόγο για δημιουργία 20.000 νέων θέσεων εργασίας σε βάθος πενταετίας.
Επίσης, να σημειωθεί ότι η ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ ήταν η δεύτερη που «έσπαγε» το όριο του 3% μετά το 2,6% της ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ (το φθινόπωρο του 2019).
Ο ΤΙΤΑΝ, η ΔΕΗ και ο διεθνής παράγων
Το έναυσμα για την επανεκκίνηση των εκδόσεων εταιρικών ομολόγων στις διεθνείς αγορές έδωσε ο ΤΙΤΑΝ. Με την έκδοση 7ετούς ομολόγου, αντλώντας 250 εκατ. με διπλάσιες προσφορές και επιτόκιο 2,75% (χαμηλότερο και από το εύρος 2,875%-3,125% που είχε τεθεί αρχικά).
Προσώρας (τέλη Ιουλίου) ανάλογες κινήσεις από άλλους ομίλους δεν έχουν αναγγελθεί και το τοπίο είναι μάλλον «θολό», σε μια συγκυρία κατά την οποία οι αγορές επιχειρείται να ισορροπήσουν εν μέσω ανησυχιών από την έξαρση των κρουσμάτων, αλλά και προσδοκιών για την εξεύρεση του εμβολίου.
Με τη ΔΕΗ, λόγω πανδημίας, να έχει μεταθέσει τον σχεδιασμό της για ομόλογο (300 plus εκατ. ευρώ) να γίνει σε εύθετο χρόνο στα γραφεία των εισηγμένων, κυρίαρχος είναι, μάλλον, ο προβληματισμός για τη συνέχεια.
Από τη μια πλευρά, το περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων, ο ΟΔΔΗΧ να πετυχαίνει εντυπωσιακές εκδόσεις, η ΕΚΤ να (υπό) στηρίζει (και) την αγορά κεφαλαίων, χρέους κ.λπ., από την άλλη οι προβλέψεις για μεγάλη ύφεση, η αδυναμία του ΧΑ να καταστεί ελκυστικός επενδυτικός προορισμός, η αγορά εταιρικών ομολόγων, δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο να υπάρξει συνέχεια στα επιτυχή εγχειρήματα των ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ και Lamda Development.
Πισωγύρισμα λόγω Covid-19
Tα πάνω-κάτω στην αγορά ομολόγων έφερε και η «επέλαση» του Covid-19, με σημαντικές παράπλευρες απώλειες, σε μια συγκυρία κατά την οποία στόχος ήταν η αναθέρμανση της αγοράς εταιρικών ομολόγων.
Το διάστημα Μαρτίου-Μαΐου «πάγωσε» και τη συγκεκριμένη αγορά, που τώρα, μετά την επιτυχή έκβαση των εγχειρημάτων ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ και Lamda Development, επιχειρείται να θερμανθεί εκ νέου. Για να δούμε, ωστόσο, ορισμένες λεπτομέρειες για το «επίμαχο διάστημα», για να έχουμε καλύτερη εικόνα του βαθμού δυσκολίας.
Από τη μια πλευρά, υπήρξαν επιπτώσεις στις τιμές και στο κόστος δανεισμού των εκδόσεων που έχουν ολοκληρωθεί, και από την άλλη «πάγωσαν» τα όποια σχέδια υπήρχαν από τους ομίλους να εκδώσουν ομόλογα, πέρα από το γεγονός ότι ο «θεσμός» των ομολόγων του XA παραμένει σε αδράνεια.
H συγκεκριμένη αγορά, από την πρώτη μέρα της λειτουργίας της, το 2016, μέχρι τα τέλη του 2019, αποτέλεσε πηγή άντλησης πάνω από 1,5 δισ. με τριπλάσιες και το 90% να αφορά Έλληνες καταθέτες, μικρούς και μεγάλους επενδυτές. Oι εκδόσεις, όπως αυτές των MLS, House Market/Ikea (όμιλος Fourlis) OΠAΠ, Sunlight, ΓEK TEPNA, Mytilineos, Coral, TΕΡΝΑ EΝΕΡΓΕΙΑΚΗ είχαν επιτόκιο έως 3,75%.
Η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, στις αρχές Φεβρουαρίου, θέλησε να προχωρήσει σε κάποιες αλλαγές, έτσι ώστε να προσελκυστούν επιπλέον επενδυτικά κεφάλαια (μέσω λογαριασμών omnibus account) και να προχωρήσει σε νέες εκδόσεις.
O ερχομός όμως της «τέλειας καταιγίδας» στις αγορές, με τις τρομακτικές απώλειες σε μετοχές, ομόλογα, σύνθετα προϊόντα κ.λπ., όχι μόνο ακύρωσε τις εκδόσεις που βρίσκονταν στον αρχικό σχεδιασμό, αλλά σταμάτησε και κάθε σκέψη για επαναγορά υφιστάμενων εκδόσεων, διαδικασία που θα διευκόλυνε τις επιχειρήσεις να μειώσουν το κόστος χρήματος-δανεισμού τους.
Παράλληλα, το stop αφορά κι άλλες τρεις εταιρείες που είχαν περιθώριο ανάκλησης για εκδόσεις που «τρέχουν» ήδη. Συγκεκριμένα, τον OΠAΠ για ομολογιακή έκδοση 200 εκατ. (Mάρτιος 2017) 5ετούς διάρκειας, με επιτόκιο 3,5%. Ο Οργανισμός είχε τη δυνατότητα να προχωρήσει (από τη Δευτέρα 23 Mαρτίου) στην πρόωρη αποπληρωμή, προσβλέποντας μέσω νέας έκδοσης (είτε στην ελληνική είτε στη διεθνή αγορά) να χαμηλώσει κι άλλο το κόστος.
Δυνατότητα πρόωρης αποπληρωμής (από τις 27 Ιουνίου 2020) είχε και η εταιρεία Mytilineos για το 5ετούς διάρκειας ομόλογο ύψους 300 εκατ., με επιτόκιο 3,10% και έκδοση τον Ιούνιο του 2017. Το ίδιο διάστημα (από 20 Ιουνίου) θα μπορούσε να αποπληρώσει η Sunlight την έκδοση 50 εκατ. με 5ετούς διάρκειας ομόλογο και επιτόκιο 4,25%.
Για τον OΠAΠ η δραματική κατάσταση στις αγορές ακύρωσε κάθε ενδεχόμενο νέας έκδοσης, όπως και για τη ΔEH, που σχεδίαζε να βγει στις αγορές προς τα τέλη Mαρτίου-μέσα Απριλίου. Η επενδυτική ημερίδα (Investors’ Day, στις 23 Mαρτίου, στο Λονδίνο) έχει προ πολλού ακυρωθεί, με την έκδοση να καθίσταται προβληματική και λόγω της σημαντικής μείωσης της χρηματιστηριακής αξίας.
Ωστόσο, τελευταία η ΔΕΗ, με την ανάκτηση μέρους της αποτίμησης να διαμορφώνεται στα 835 εκατ. ευρώ (συνεδρίαση 15ης Ιουλίου), μπορεί να ξαναμπεί στο παιχνίδι.
Όμως, με την κρίση, δημιουργήθηκαν στις αγορές νέα δεδομένα και, ακόμη και να αλλάξει η τάση, η κατάσταση δεν θα είναι ιδιαίτερα ελκυστική. Και βλέπουμε…
Για τα υφιστάμενα ομολογιακά, πέραν αυτών που έδιναν τη δυνατότητα πρόωρης αποπληρωμής, ο χρόνος πιθανόν να είναι ο σύμμαχος που αναζητούν οι εκδότες. Ή τουλάχιστον ένας από τους συμμάχους, καθώς όλες οι εκδόσεις έχουν ικανό χρονικό περιθώριο ωρίμανσης/λήξης, από το 2022 μέχρι το 2026.
Παρ’ όλα αυτά, η υποχώρηση της τιμής χαμηλότερα της ονομαστικής αξίας (του ορίου 100) δίνει μιαν άλλη δυνατότητα στην εταιρεία, από τη στιγμή που έχει κεφαλαιακή επάρκεια για να χρηματοδοτήσει την αγορά από το επενδυτικό κοινό.
Σε περίπτωση που ένας ομολογιούχος θέλει να αντλήσει ρευστότητα σε αυτήν την συγκυρία, μπορεί να ρευστοποιήσει τη θέση του (υπό το 100, με βάση την τρέχουσα τιμή). Με αυτόν τον τρόπο η εταιρεία θα μπορούσε (έμμεσα) να μειώσει το κόστος των υποχρεώσεών της, συνακόλουθα στηρίζοντας την τιμή του ομολόγου. Βέβαια, για να μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο σε έκταση, θα έπρεπε να έχει βάθος η σχετική αγορά, κάτι που, μέχρι στιγμής, δεν υφίσταται.
Το σίγουρο είναι πως και για την αγορά εταιρικών ομολόγων (στην Ελλάδα και σε διεθνείς αγορές) η σαρωτική κρίση προκάλεσε σοβαρή βλάβη, που θα χρειαστεί εύλογο χρόνο για να επανέλθει –και αν– στα θετικά επίπεδα του Ιανουαρίου. «Κόβοντας» έτσι «γέφυρες» χρηματοδότησης για εταιρείες που ήθελαν φθηνότερο χρήμα, αλλά και μια επενδυτική επιλογή με ικανοποιητική απόδοση 3%-4% για τους ιδιώτες καταθέτες και επενδυτές.
Προφανώς, οι εκδόσεις των ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ-Lamda Development αναθέρμαναν, εν μέρει, τις προσδοκίες αρκετών, αλλά αυτό δεν φαίνεται αρκετό…
Η FeD, η ECB και οι αγορές
Από τα μέσα Ιουνίου, η FeD έχει κάνει ένα βήμα παραπάνω. Επεξέτεινε τις παρεμβάσεις της στο εταιρικό χρέος, προχωρώντας πλέον και σε αγορές μεμονωμένων εταιρικών ομολόγων, πλέον των διαπραγματεύσιμων αμοιβαίων κεφαλαίων (ETFs) που ήδη αγοράζει.
Στο πλαίσιο της προσπάθειας να στηρίξει τις λειτουργίες της αγοράς και να διευκολύνει τη ροή των πιστώσεων στην οικονομία, διεύρυνε την πιστωτική διευκόλυνση που έχει δρομολογήσει για το εταιρικό χρέος.
Ειδικότερα, με βάση τις τελευταίες κατευθυντήριες γραμμές, η FeD ανακοίνωσε ότι θα αγοράζει στη δευτερογενή αγορά μεμονωμένα ομόλογα με υπολειπόμενη διάρκεια τα πέντε χρόνια ή λιγότερα. Οι αγορές αυτές θα συνδυαστούν με τα ETFs που ήδη αγοράζει.
Στόχος των αγορών μεμονωμένου χρέους θα είναι «να δημιουργηθεί ένα χαρτοφυλάκιο εταιρικών ομολόγων που βασίζεται σε ένα ευρύ και διαφοροποιημένο δείκτη των αμερικανικών εταιρικών ομολόγων» αναφέρει η FeD σε ανακοίνωση που έδωσε στη δημοσιότητα.
«Αυτός ο δείκτης αποτελείται από όλα τα ομόλογα στη δευτερογενή αγορά που έχουν εκδοθεί από αμερικανικές επιχειρήσεις που πληρούν τον ελάχιστο δείκτη πιστοληπτικής ικανότητας του προγράμματος, τη μέγιστη ωρίμανση και άλλα κριτήρια».
Μπορεί αυτό να αποτελέσει πρόκριμα για ανάλογη κίνηση από την πλευρά της Φραγκφούρτης; Θα κινηθεί ενεργότερα η ECB και σε ζητήματα «ιδιωτικού/εταιρικού χρέους», όπως είχε αφήσει να εννοηθεί ο Μάριο Ντράγκι στην αρχή της πανδημίας; Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο διευρυμένων αγορών από την πλευρά της Κριστίν Λαγκάρντ θα μπορούσε να ευνοηθεί και η ελληνική πλευρά;
Από τις μέχρι τώρα ενέργειες, την εμφανή (υπό) στήριξη και της Αθήνας από τη Φραγκφούρτη, η απάντηση θα μπορούσε να είναι καταφατική. Για να δούμε…
……………………………..
αναδημοσίευση από το περιοδικό ΧΡΗΜΑ, τευχ. Ιουλ-Αυγ 2020
