του Δημήτρη Μαλλά
dmallas@gmail.com
Τα παίγνια είναι μία από τις αγαπημένες ασχολίες των ανθρώπων από την παλαιολιθική εποχή, θα μπορούσε να πει κανείς. Τα τυχερά παίγνια είναι από τις αγαπημένες ασχολίες των ανθρώπων από την εποχή των πρώτων οργανωμένων κοινωνιών. Και ευρισκόμενοι πλέον στον 21ο αιώνα, τα τυχερά παίγνια έχουν εξελιχθεί σε έναν βασικό κλάδο της οικονομίας σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες, αποτελώντας ένα σημαντικό κομμάτι της ψυχαγωγίας δισεκατομμυρίων ανθρώπων.
Στην Ελλάδα, τα τυχερά παιχνίδια είναι ιδιαίτερα δημοφιλή. Και δεν είναι τυχαίο ότι το συνολικό ποσό που «έπαιξαν» οι Έλληνες το 2018, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, πλησίασε τα 18 δισ. ευρώ.
Όμως, ένα εξίσου ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως η συγκεκριμέη αγορά παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης τα τελευταία χρόνια. Όπως, επίσης, είναι αξιοσημείωτο το ότι υπάρχουν ελληνικές εταιρείες που κινούνται με ιδιαίτερες αξιώσεις σε διεθνές επίπεδο στον τομέα κυρίως της διαχείρισης τυχερών παιχνιδιών και στην ανάπτυξη τεχνολογικών συστημάτων που αξιοποιούνται από άλλες εταιρείες του συγκεκριμένου κλάδου.
Ορίζοντας την αγορά
Τα παίγνια διακρίνονται σε τεχνικά-ψυχαγωγικά, αυτά δηλαδή που παίζονται για διασκέδαση, χωρίς να χάνει ή να κερδίζει κανείς χρήματα, και σε τυχερά.
Τυχερά παίγνια ορίζονται τα παίγνια για τα οποία το αποτέλεσμα εξαρτάται, τουλάχιστον εν μέρει, από την τύχη και αποδίδουν στον παίκτη οικονομικό όφελος. Προκειμένου ένα παίγνιο να χαρακτηριστεί ως «τυχερό», πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά οι εξής προϋποθέσεις:
- Να υφίσταται, έστω και εν μέρει, επιρροή της τύχης στο αποτέλεσμα του παιγνίου.
- Να υφίσταται οικονομική διακινδύνευση (wager ή bet), που ως τέτοια νοείται η επιλογή του παίκτη να αναλάβει τον κίνδυνο επένδυσης στο αποτέλεσμα του παιγνίου οποιουδήποτε χρηματικού ποσού ή άλλου περιουσιακού στοιχείου, ανεξάρτητα από το ύψος της αξίας του στοιχείου αυτού, προκειμένου να επιδιώξει άμεσα ή έμμεσα οικονομικό όφελος από το αποτέλεσμα της διεξαγωγής του παιγνίου.
Στην έννοια της οικονομικής διακινδύνευσης περιλαμβάνεται και η συμμετοχή σε διεξαγωγή τυχερού παιγνίου που παρέχεται δωρεάν (bonus, free bets κ.λπ.) και συνδέεται με οικονομική διακινδύνευση χρηματικού ποσού ή άλλου περιουσιακού στοιχείου, η οποία προηγήθηκε ή/και ακολουθεί.
Τα τυχερά παίγνια στηρίζονται στον νόμο των πιθανοτήτων και καθοριστικό ρόλο στο αποτέλεσμα παίζει η τύχη. Η τυχαιότητα μπορεί να προκληθεί είτε με τη χρήση γεννήτριας τυχαίων αριθμών (Random Number Generator-RNG), είτε με άλλο μηχανικό τρόπο, είτε με κλήρωση, που πραγματοποιείται με φυσικό τρόπο.
Χαρακτηριστικά τυχερά παίγνια είναι τα λαχεία, τα αριθμολαχεία, το στοίχημα, τα παίγνια τύπου καζίνο (π.χ. ρουλέτα, πόκερ, μπλακ τζακ) κ.λπ.
Η αγορά προσφέρει δύο βασικές κατηγορίες τυχερών παιγνίων, με βάση τον τρόπο που προσφέρονται στους καταναλωτές-παίκτες: τα offline και τα online. Offline είναι αυτά που παίζονται σε παραδοσιακά outlets (καζίνο, πρακτορεία κ.λπ.) και απαιτούν τη φυσική παρουσία του παίκτη. Online είναι τα τυχερά παιχνίδια που παίζονται μέσω Διαδικτύου, digital tv, smartphones, mobile κ.λπ.
Επίσης, στην αγορά παιγνίων, τελευταία, αναπτύσσεται και παρέχεται μια νέα κατηγορία παιγνίων, που ονομάζεται social gaming. Το social gaming αναπτύσσεται μέσω των portals κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Facebook). Περιλαμβάνει μια ευρεία γκάμα παιγνίων, που αποτελείται από τα arcade social games (απλά παιχνίδια), τα role playing games (που απαιτούν εξοικείωση και γνώση) και τα games of chance (όπως πόκερ, κίνο κ.λπ.).
Με συντηρητικές εκτιμήσεις, η παγκόσμια βιομηχανία των τυχερών παιγνίων παρουσιάζει μικτά κέρδη (GGR) άνω των 300 δισ. ευρώ ετησίως. Εκτιμάται ότι το 95% των μικτών κερδών προέρχονται από τα offline παιχνίδια, αφού το ποσοστό διείσδυσης αλλά και τα ποσά που παίζονται στο Internet είναι χαμηλότερα. Παρατηρείται όμως ταχύτατη ανάπτυξη των διαδικτυακών μέσων στην αγορά παιγνίων.
Η ελληνική περίπτωση
Η ρυθμιζόμενη αγορά των τυχερών παιγνίων στην Ελλάδα διευρύνθηκε, κυρίως την περίοδο 1990-1997, με την εισαγωγή νέων παιγνίων από τον ΟΠΑΠ, αφού στο μόνο μέχρι τότε παιχνίδι του, το ΠΡΟ-ΠΟ, προστέθηκαν και τα ΛΟΤΤΟ, ΠΡΟΤΟ, ΠΡΟΠΟ-ΓΚΟΛ και ΤΖΟΚΕΡ, με την κυκλοφορία του στιγμιαίου κρατικού λαχείου (του γνωστού ως «Ξυστό») και με την ίδρυση νέων επιχειρήσεων καζίνο, καθώς στα ήδη υπάρχοντα υπό κρατικό έλεγχο (Πάρνηθας, Ρόδου και Κέρκυρας) προστέθηκαν τα έτη 1995-1997 και τα ιδιωτικά καζίνα Χαλκιδικής, Λουτρακίου, Θράκης, Θεσσαλονίκης, Αχαΐας και Αιγαίου.
Νέα ώθηση στην αγορά, την περίοδο 2000-2003, έδωσαν τα παίγνια ΠΑΜΕ ΣΤΟΙΧΗΜΑ και ΚΙΝΟ, που, μαζί με τα SUPER 3 και EXTRA 5, άρχισαν να παρέχονται από την ανώνυμη εταιρεία, πλέον, ΟΠΑΠ ΑΕ.
Η παραπάνω εξέλιξη στην αγορά τυχερών παιγνίων στην Ελλάδα είχε ως αποτέλεσμα μια σταθερή αύξηση του κύκλου εργασιών τυχερών παιγνίων για μία δεκαετία, μέχρι το έτος 2009.
Στη συνέχεια, ο κύκλος εργασιών τυχερών παιγνίων υπέστη μείωση, λόγω της σοβαρής κρίσης που πλήττει την ελληνική οικονομία, σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιτροπής Εποπτείας & Ελέγχου Παιγνίων (ΟΠΑΠ), η οποία είναι η αρμόδια ρυθμιστική αρχή.
Ειδικότερα, μετά το 2010, η αγορά τυχερών παιγνίων σε όρους «Κύκλου Εργασιών Τυχερών Παιγνίων» υπέστη σημαντικές μειώσεις, ενώ το 2014, για πρώτη φορά μετά το 2009, η ρυθμιζόμενη αγορά τυχερών παιγνίων ανακάμπτει από τη συνεχόμενη πτωτική της πορεία, εμφανίζοντας έστω και οριακή αύξηση σε σχέση με το προηγούμενο έτος, 2013.
Το έτος 2015, η ρυθµιζόµενη αγορά τυχερών παιγνίων εµφάνισε περιορισµένη πτώση της τάξης του 3,9% σε σχέση µε το προηγούµενο έτος. Παρέµεινε, ωστόσο, σε καλύτερο επίπεδο σε σχέση µε το ιστορικά χαµηλό του 2013, αλλά σηµαντικά µικρότερη από το µέγεθος των 9,24 δισ. ευρώ που είχε διαµορφωθεί το 2008. Το ποσό αυτό αφορά τα πονταρίσματα που γίνονται στα παιχνίδια του ΟΠΑΠ και στα καζίνα, αν και τα τελευταία χρόνια έχει προστεθεί σε αυτά και το κομμάτι των εταιρειών που δραστηριοποιούνται μέσω του Διαδικτύου (online), μια κατηγορία που ενισχύεται διαρκώς.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΕΕΠ, το 2017, ο συνολικός κύκλος εργασιών της επίγειας αγοράς τυχερών παιγνίων (ΟΠΑΠ, καζίνο, λαχεία, ιπποδρομίες) ανήλθε σε 6,1 δισ. ευρώ, ενώ το αντίστοιχο νούμερο για το online ήταν στα 5,5 δισ. ευρώ. Σημαντική λεπτομέρεια αποτελεί το γεγονός ότι το 2015 το νούμερο για το online ήταν στα 3,1 δισ. ευρώ.
Για το 2018 δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, αλλά η υπάρχουσα εκτίμηση αναφέρει ότι το συνολικό νούμερο για offline και online πλησιάζει τα 15 δισ. ευρώ. Ένα ποσό στο οποίο θα πρέπει να προσθέσει κανείς και τα νούμερα για τα VLTs, για τα οποία υπάρχει μια εκτίμηση της τάξεως των 3 δισ. ευρώ. Το συνολικό ποσό των 18 δισ. ευρώ είναι προφανές ότι είναι τεράστιο και με δεδομένο το ότι τα περιθώρια που υπάρχουν είναι σημαντικά, καταλαβαίνει κανείς γιατί υπάρχει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον.
Ο μεγάλος «παίκτης»
Το κυρίαρχο όνομα στην ελληνική αγορά των τυχερών παιγνίων δεν είναι άλλο από τον ΟΠΑΠ. O Οργανισμός Προγνωστικών Αγώνων Ποδοσφαίρου (ΟΠΑΠ) ιδρύθηκε το 1958, ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού ∆ικαίου (ΝΠΙ∆) και το 1999 μετατράπηκε σε ανώνυμη εταιρεία με μοναδικό μέτοχο το ελληνικό Δημόσιο.
Από το 2013, το μάνατζμεντ και ο έλεγχος έχει περάσει σε ένα κοινοπρακτικό σχήμα ονόματι Emma Delta, ο βασικός μέτοχος του οποίου, η τσέχικη Sazka, έχει ξεκινήσει διαδικασία προαιρετικής δημόσιας πρότασης, με προφανή στόχο την απόκτηση του πλειοψηφικού πακέτου των μετοχών του ΟΠΑΠ.
Γενικότερα, η ΟΠΑΠ ΑΕ έχει το αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης μιας σειράς τυχερών παιγνίων και του στοιχήματος προκαθορισμένης και μη απόδοσης, τις υπηρεσίες επί των οποίων παρέχει μέσω πρακτορείων. Μετά τη μερική ιδιωτικοποίησή της, η άδεια παραχώρησης των αποκλειστικών δικαιωμάτων εκμετάλλευσης των παιγνίων δόθηκε το έτος 2000, μέσω σύμβασης διάρκειας 20 ετών, η οποία επεκτάθηκε το 2011 μέχρι το έτος 2030 για όλα τα παίγνια, πλην του στοιχήματος μέσω του Διαδικτύου.
Επίσης, έχει χορηγηθεί στην εταιρεία μια άδεια για την εγκατάσταση και εκμετάλλευση 35.000 παιγνιομηχανημάτων για τη διεξαγωγή τυχερών παιγνίων με επίγειο τρόπο (μέσω καταστημάτων).
Επιπλέον, ο όμιλος ΟΠΑΠ ελέγχει τα Ελληνικά Λαχεία, αλλά και τις Ιπποδρομίες ΑΕ, ενώ έχει επεκταθεί δυναμικά και στο Διαδίκτυο μέσω της απόκτησης της εταιρείας Stoiximan, που είναι ο μεγαλύτερος online «παίκτης» στην ελληνική αγορά τυχερών παιχνιδιών.
Ο ΟΠΑΠ έφθασε να κλείσει το 2018 με αύξηση 7,6% των μικτών εσόδων στα 1,547 δισ. ευρώ, με τον κύκλο εργασιών (ήτοι τα «πονταρίσματα») να αγγίζουν τα 4,4 δισ. ευρώ. Ενισχυμένο ήταν και το πρώτο εξάμηνο του 2019, που έκλεισε με αύξηση 5,7% στα 780 εκατ. ευρώ των μικτών εσόδων και τον συνολικό κύκλο εργασιών στα 2,131 δισ. ευρώ.
Ο όμιλος ΟΠΑΠ, πάντως, παρουσιάζεται ιδιαίτερα επιθετικός την τελευταία διετία. Η εξαγορά της Stoiximan ήταν ένα δείγμα, όπως και η απόκτηση της συμμετοχής της Intralot στα Ελληνικά Λαχεία. Έχει εισέλθει στην αγορά των πληρωμών με την υπηρεσία Tora Payments και υλοποιεί ένα μεγάλο πρόγραμμα ψηφιακού μετασχηματισμού αλλά και αναβάθμισης και αναμόρφωσης των πρακτορείων του.
Τα καταστήματα είναι μια ιδιαίτερη παράμετρος, και δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχει το πρόγραμμα Retail Excellence 2020, που έχει ως στόχο να καταστήσει τα καταστήματα ΟΠΑΠ ελκυστικούς προορισμούς διασκέδασης, μέσω της αξιοποίησης ψηφιακών τεχνολογιών, νέων προϊόντων και υπηρεσιών για τους συνεργάτες της εταιρείας, και προχωρά με εντατικούς ρυθμούς.
Τα τελευταία τρία χρόνια, ο ΟΠΑΠ έχει καταφέρει να ανανεώσει ή να αναβαθμίσει περισσότερο από το ένα τρίτο του δικτύου καταστημάτων του σε όλη την Ελλάδα. Συνολικά, 320 νέα ή ανακαινισμένα καταστήματα ΟΠΑΠ είχαν ανοίξει έως τα τέλη του πρώτου εξαμήνου. Σημειωτέον πως το δίκτυο σημείων πώλησης του Οργανισμού ανήλθε στο τέλος του περασμένου Ιουνίου στα 3.853 καταστήματα, με τη μέση προμήθεια των πρακτόρων του ΟΠΑΠ να έχει αυξηθεί κατά 2% σε ετήσια βάση στο πρώτο εξάμηνο του 2019 και την απόδοση των καταστημάτων να έχει αυξηθεί κατά 20% στο ίδιο διάστημα.
VLTs
Το μεγάλο στοίχημα του ΟΠΑΠ πάντως δείχνει να αποτελούν τα VLTs ή αλλιώς παιγνιομηχανήματα, η εισαγωγή των οποίων έγινε με σημαντική καθυστέρηση. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις της διοίκησης του ΟΠΑΠ, μέχρι το τέλος του Οκτωβρίου θα λειτουργούν περί τις 22-23 χιλιάδες παιγνιομηχανήματα, ενώ ο στόχος των 25 χιλιάδων VLTs θα επιτευχθεί μέχρι το τέλος του 2019.
Ήδη η δραστηριότητα των VLTs λειτουργεί καταλυτικά για τα οικονομικά μεγέθη του ΟΠΑΠ. Στο πρώτο εξάμηνο του 2019, τα καθαρά έσοδα προ εισφορών από τα VLTs συνέχισαν την ανοδική τους πορεία και διαμορφώθηκαν σε 139,9 εκατ. ευρώ, έναντι 89,4 εκατ. ευρώ το αντίστοιχο εξάμηνο του 2018.
Τα καθαρά έσοδα προ εισφορών από τα VLTs στο δεύτερο τρίμηνο του 2019 διαμορφώθηκαν σε 70,9 εκατ. ευρώ. Η διοίκηση του ομίλου σημείωσε πως η μέση δαπάνη ανά επίσκεψη, πλέον, ανέρχεται στα επίπεδα των 29 ευρώ, το ημερήσιο GGR ανά παιγνιομηχάνημα στα επίπεδα των 40 ευρώ, ενώ η εγγεγραμμένη βάση παικτών ξεπέρασε τις 355 χιλιάδες, από 219 χιλιάδες την αντίστοιχη περίοδο του 2019.
Online στοίχημα
Το Διαδίκτυο δεν ήταν δυνατόν να μην επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό τον χώρο των τυχερών παιγνίων. Τα online τυχερά παιχνίδια και ο διαδικτυακός στοιχηματισμός παρουσιάζουν εξαιρετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, ιδίως από τη στιγμή που το θολό τοπίο που υπήρχε όσον αφορά στον τομέα της νομιμότητας ξεκαθάρισε, έστω κι αν αυτό δεν έχει γίνει απόλυτα και άπαντες περιμένουν το νέο κανονιστικό πλαίσιο από την πλευρά της ΕΕΕΠ.
Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν 24 εταιρείες που έχουν άδεια από την ΕΕΕΠ, αν και πρακτικά δεν είναι πάνω από 4-5 αυτές που ασχολούνται πραγματικά, με κυριότερους «παίκτες» το Stoiximan.gr, το bet365, τη Sportingbet, τη Novibet, τη Bwin και την Kingbet.
Η αγορά παρουσιάζει ανοδικές τάσεις και δεν είναι τυχαίο το ότι η Stoiximan έχει φθάσει να απασχολεί πάνω από 600 άτομα, ενώ επεκτείνεται σταδιακά και εκτός Ελλάδας. Η Πορτογαλία ήταν η τελευταία προσθήκη στις αγορές στις οποίες δραστηριοποιείται ο όμιλος Stoiximan, ο οποίος έχει πλέον παρουσία σε συνολικά 6 αγορές, καθώς, εκτός της χώρας της Ιβηρικής, παρέχει τις υπηρεσίες του στην Ελλάδα, την Κύπρο, τη Γερμανία, την Αυστρία και τη Ρουμανία.
Το επίσημο λανσάρισμα στην πορτογαλική αγορά ξεκίνησε στις 7 Μαΐου και χρησιμοποιείται η εμπορική επωνυμία Betano, την οποία ο όμιλος χρησιμοποιεί και στις αγορές της Ρουμανίας, της Γερμανίας και της Αυστρίας. Ο στόχος, όπως επισημάνθηκε, είναι μέχρι το 2021 το www.betano.pt να έχει εξελιχθεί σε έναν από τους κορυφαίους προορισμούς online στοιχηματισμού στην πορτογαλική αγορά, η αξία της οποίας εκτιμάται ότι ξεπερνά τα 150 εκατ. ευρώ σε ετήσια βάση.
Η δραστηριοποίηση στην Πορτογαλία αναμένεται να βοηθήσει στην περαιτέρω ανάπτυξη του ομίλου, τα έσοδα του οποίου το 2018 ξεπέρασαν τα 200 εκατ. ευρώ (όσον αφορά το gross gaming revenue-GGR). Η φετινή χρονιά έχει ξεκινήσει θετικά και η εκτίμηση είναι και το 2019 να κλείσει με έναν ρυθμό ανάπτυξης άνω του 20%.
Καζίνο
Η συγκεκριμένη αγορά είναι από τις πιο ιδιαίτερες περιπτώσεις. Κι αυτό γιατί μπορεί να παρουσιάζει πτώση τα τελευταία χρόνια, αλλά το ενδιαφέρον για τα καζίνα δείχνει να έχει αναθερμανθεί. Οι λόγοι είναι δύο: ο ένας είναι η επικείμενη μεταφορά του καζίνου της Πάρνηθας στο Μαρούσι και ο δεύτερος –και πιο σημαντικός– ο διαγωνισμός για την εκχώρηση άδειας καζίνου στην περιοχή του Ελληνικού.
Για την τελευταία, η «μάχη» είναι μεταξύ δύο σχημάτων (Mohegan Gaming Advisors-ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ το ένα σχήμα και SHRE/SHRI το άλλο) και θα είναι «σκληρή», αλλά είναι αξιοσημείωτο το ότι το πρότζεκτ είναι πολύ μεγάλο, καθώς πρόκειται για ένα integrated resort, που έχει και τεράστιο τουριστικό ενδιαφέρον.
Ένα μεγάλο ερώτημα είναι αν οι κινήσεις αυτές θα οδηγήσουν και στην ενίσχυση του ενδιαφέροντος για τα υπόλοιπα καζίνα της χώρας (Αιγαίου, Ρίο, Θεσσαλονίκης, Ξάνθης, Κέρκυρας, Πόρτο Καρράς και Ρόδου), αρκετά από τα οποία αντιμετωπίζουν προβλήματα (Λουτράκι) και τα περισσότερα έχουν δει τα έσοδά τους να μειώνονται δραματικά. Είναι χαρακτηριστικό πως το 2017 ο συνολικός κύκλος εργασιών άγγιξε το 1,6 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας μείωση 50% σε σχέση με τα 3,2 δισ. ευρώ του 2008.
Ο ρόλος της τεχνολογίας
Ένας από τους παράγοντες που αλλάζουν το τοπίο στον χώρο των τυχερών παιγνίων είναι αυτός των τεχνολογικών εξελίξεων. Ο κλάδος είχε πάντα στενή σχέση με τον χώρο της τεχνολογίας, και ειδικά αυτόν των ψηφιακών τεχνολογιών. Και είναι αξιοσημείωτο το ότι έχουν «βγει» από την Ελλάδα εταιρείες που άλλαξαν τα δεδομένα στην παγκόσμια αγορά των τυχερών παιχνιδιών, χάρη στις τεχνολογικές καινοτομίες τους.
Ο λόγος, φυσικά, για την Intralot, η οποία αντιμετωπίζει κάποια προβλήματα την τελευταία διετία, αλλά η υπάρχουσα εκτίμηση είναι πως θα καταφέρει σταδιακά να ξεπεράσει τα όποια ζητήματα έχει και να επανέλθει στο προσκήνιο σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σε γενικές γραμμές, πάντως, το Διαδίκτυο ήταν εκείνο που άλλαξε ριζικά τον κλάδο, αλλά το smartphone δείχνει να είναι αυτό που θα φέρει την επόμενη «επανάσταση». Με τα smartphones να αποκτούν όλο και μεγαλύτερη υπολογιστική ισχύ και όσο η εμπειρία μέσω των apps θα βελτιώνεται, θα υπάρχουν όλο και περισσότεροι καταναλωτές που θα προτιμούν το παιχνίδι μέσω της συσκευής τους και όχι να πηγαίνουν στο φυσικό κατάστημα. Αν και δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι τα τυχερά παιχνίδια θέλουν και την παρέα τους, θέλουν να έχεις κόσμο. Και γι’ αυτό τα καζίνα αλλά και τα πρακτορεία του ΟΠΑΠ θα συνεχίσουν να υπάρχουν για πολλά χρόνια ακόμα.
………………………….
Περιοδικό ΧΡΗΜΑ, τευχ. Σεπτέμβριος-Οκτώβριος
