Αλεξανδρόπουλος Χρήστος, Φερμανή Μαρία
BSc Επιστήμη Υλικών, MSc Βιοϊατρική Μηχανική
Οι ιατρικές μάσκες προσώπου είναι ιατροτεχνολογικά προϊόντα και θα πρέπει να συμμορφώνονται σύμφωνα με τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά πρότυπα ούτως ώστε να είναι ασφαλής η χρήση τους. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό πρότυπο ΕΝ 14683:2019 οι ιατρικές μάσκες κατατάσσονται σε τρεις τύπους: τον Τύπο Ι ο οποίος φιλτράρει ποσοστό ≥ 95% των βακτηρίων, στον Τύπο ΙΙ ο οποίος φιλτράρει ποσοστό ≥ 98% των βακτηρίων και στον Τύπο ΙΙR ο οποίος φιλτράρει επίσης ποσοστό ≥ 98% των βακτηρίων και συγχρόνως είναι ανθεκτικός στα υγρά. Η χειρουργική μάσκα Τύπου Ι θεωρείται αναλώσιμο ιατροτεχνολογικό προϊόν, χρησιμοποιείται και από ασθενείς για τη μείωση του κινδύνου εξάπλωσης των λοιμώξεων, ιδίως σε επιδημίες ή πανδημίες. Οι μάσκες Τύπου ΙΙ και ΙΙR, προορίζονται κυρίως για χρήση από επαγγελματίες υγείας σε αίθουσες χειρουργείου ή άλλες ιατρικές εργασίες με παρόμοιες απαιτήσεις.[1] Μπορούν να χρησιμοποιηθούν από 3 έως 8 ώρες, σύμφωνα πάντα με τις οδηγίες του κατασκευαστή.[2]
Το ευρωπαϊκό πρότυπο καθορίζει με σαφήνεια τα υλικά για την κατασκευή, το σχεδιασμό, τις απαιτήσεις απόδοσης (αποδοτικότητα στο φιλτράρισμα βακτηρίων, καταλληλότητα για αναπνοή, βιοσυμβατότητα κ.α.) όπως επίσης τη σήμανση, χρήση ετικέτας και σωστής συσκευασίας. Οι πληροφορίες που πρέπει να παρέχονται από τον κατασκευαστή είναι α) ο αριθμός του Ευρωπαϊκού Προτύπου EN 14683:2019 και β) ο τύπος της μάσκας όπως έχει οριστεί από το ίδιο πρότυπο (I, II ή IIR).
Πιο σύνθετες μάσκες τύπου αναπνευστήρα προστατεύουν από αερομεταφερόμενους παράγοντες που προκαλούν μολύνσεις, όπως γύρη, σκόνη, βακτήρια και ιούς. Στην Ευρώπη κατηγοριοποιούνται ως FFP1, FFP2 και FFP3 ενώ στην Αμερική σε N, P και R αναλόγως του ποσοστού φιλτραρίσματος και διαρροής. Οι πιο γνωστές μάσκες τύπου Ν95 (ή FFP2) κατακρατούν ποσοστό ≥ 95% των βακτηρίων του αέρα που εισπνέονται μέσα από αυτή, συμπεριλαμβανομένων και των ιών. Παρόλα αυτά, δεν είναι όλοι σε θέση να φορούν μάσκα-αναπνευστήρα λόγω αναπνευστικών ή άλλων ιατρικών προβλημάτων που μπορεί να επιδεινωθούν κατά την αναπνοή μέσα από αυτόν, και απευθύνονται αποκλειστικά σε εξειδικευμένο ή ιατρικό προσωπικό. [3] Πριν από τη χρήση μιας μάσκας τύπου αναπνευστήρα, οι εργαζόμενοι του τομέα υγείας θα πρέπει να γνωρίζουν πώς να την εφαρμόσουν σωστά και να έχουν περάσει από ιατρική αξιολόγηση στην οποία βεβαιώνεται ότι είναι σε θέση να τη φορούν με ασφάλεια. [4]
Στο εμπόριο υπάρχουν ακόμη πολλών ειδών μάσκες που προορίζονται για χρήση από εργαζόμενους οι οποίοι χρειάζονται προφύλαξη από σκόνη, σωματίδια, χημικά, κ.α., που όμως δεν είναι ιατροτεχνολογικά προϊόντα και δε θα πρέπει να συγχέονται με αυτά. Οι μάσκες αυτές έχουν διαφορετικά πρότυπα και σε καμία περίπτωση δεν προορίζονται για χρήση από ιατρικό προσωπικό, ασθενείς ή το κοινό.
Πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι η χειρουργική μάσκα δεν προστατεύει τους ανθρώπους που δεν νοσούν από τους ιούς, συνεπώς και από τον COVID-19. Αυτό ισχύει λόγω των δομικών χαρακτηριστικών της ίδιας της μάσκας. Η χειρουργική μάσκα αποτελείται συνήθως από 3 στρώματα υλικών: 1) το εξωτερικό υδρόφοβο το οποίο είναι αδιάβροχο ενάντια στον ψεκασμό σταγονιδίων 2) το ενδιάμεσο στρώμα το οποίο δρα ως φίλτρο έναντι των σωματιδίων( σκόνη, γύρη κ.α.) και βακτηρίων και 3) το εσωτερικό το οποίο είναι απορροφητικό, ώστε να απορροφά την υγρασία που εξέρχεται από τη στοματική και ρινική οδό. [5],[6]
Ο υψηλός βαθμός απόδοσης φιλτραρίσματος επιτυγχάνεται με ένα πολύ λεπτό στρώμα φίλτρου από υφαντικές ίνες, που σχηματίζουν το κύριο πλέγμα. Το πάχος των ινών είναι από 1 έως 10 μm. Εκτός από την επιλογή των ινών, η αποτελεσματικότητα φιλτραρίσματος των χειρουργικών μασκών εξαρτάται επίσης από τη μέθοδο κατασκευής της, τη δομή του πλέγματος που σχηματίζουν οι ίνες, το σχήμα της εγκάρσιας τομής των ινών, την αλλαγή που υφίσταται η διάμετρος της ίνας όταν η μάσκα διατείνεται, καθώς και από τη σωστή εφαρμογή της μάσκας στο πρόσωπο.
Τα υλικά που είναι κατάλληλα για την κατασκευή ιατρικών μασκών είναι πολυμερικά υλικά όπως το: Πολυπροπυλένιο, πολυστυρένιο, πολυανθρακικό, πολυαιθυλένιο και ο
πολυεστέρας. Αυτά τα πολυμερή μετατρέπονται σε μη υφασμένο φύλλο χρησιμοποιώντας ποικίλες τεχνικές, με στόχο την επίτευξη ομοιόμορφης πυκνότητας, μικρότερο βάρος του τελικού πλέγματος, υψηλό βαθμό φιλτραρίσματος, και με το μέγεθος των πόρων τους να κυμαίνεται από 15 έως 50 μm. [7],[8] Το εσωτερικό φίλτρο είναι κατασκευασμένο συνήθως από πολυπροπυλένιο πυκνότητας 20-25gr/m2 και είναι αποτελεσματικό έναντι σωματιδίων μεγέθους άνω του 1μm.
Από το γεγονός ότι ο COVID-19 φέρεται να έχει μέγεθος 0,12-0,16 μm καταλαβαίνει κανείς εύκολα ότι η απλή χειρουργική μάσκα δεν μπορεί να είναι σε καμία περίπτωση αποτελεσματικός φραγμός έναντι του ιού αφού είναι σχεδόν 10 φορές μικρότερος από τους πόρους της μάσκας. [9] Οι τρόποι με τους οποίους είναι κατασκευασμένες οι διαφορετικού τύπου χειρουργικές μάσκες, έχουν και αντίστοιχα αποτελέσματα. Είναι συνηθισμένο η απόδοση της μάσκας να προσδιορίζεται χρησιμοποιώντας in vitro δοκιμές του υλικού από το οποίο κατασκευάζεται.
Ένας επιπλέον παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η ικανότητα της μάσκας να απορροφά την υγρασία από τον εκπνεόμενο αέρα και έτσι να διατηρεί την απόδοσή της για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Τα πιο προηγμένα σχέδια διατηρούν την απόδοσή τους καθ’ όλη τη διάρκεια ακόμη και πολύ χρονοβόρων διαδικασιών(μερικώνωρών), ενώ τα λιγότερο προηγμένα σχέδια προορίζονται για πιο σύντομες διαδικασίες. [7]
Οι υφασμάτινες μάσκες προσώπου δεν είναι ιατροτεχνολογικά προϊόντα και δεν πρέπει να διατίθενται ως τέτοια στην αγορά. Το συνηθέστερο υλικό κατασκευής τους είναι το βαμβάκι ή κάποιο συνθετικό ύφασμα που παρασκευάζεται από συνδυασμό βαμβακιού και πολυμερούς και συνήθως χαρακτηρίζονται ως επαναχρησιμοποιούμενες. Βάσει μελετών που έχουν γίνει, οι μάσκες αυτές δεν προστατεύουν από ιούς λόγω του μεγέθους των πόρων τους που κυμαίνονται από 80 έως 500 μm, ένα μέγεθος πολύ μεγαλύτερο από το μέγεθος των πόρων των χειρουργικών μασκών. Ο αριθμός των πόρων τους ανά επιφάνεια δεν είναι σταθερός και μπορεί να είναι από 10 έως 50. Κατά τη χρήση τους το ύφασμα διαστέλλεται με αποτέλεσμα οι πόροι να παραμορφώνονται και το μέγεθος τους να αυξάνει.
Επιπλέον, μετά από κάθε κύκλο πλύσης και στεγνώματος υπάρχει βαθμιαία μείωση της αποτελεσματικότητας φιλτραρίσματος. Μελέτες που έχουν γίνει σχετικά με τη χρήση χειροποίητων μασκών, ως εναλλακτική λύση στις χειρουργικές μάσκες, έδειξαν ότι η χειρουργική μάσκα είναι 3 φορές πιο αποτελεσματική στην παρεμπόδιση μετάδοσης μικροοργανισμών από ότι οι χειροποίητες ή οι βαμβακερές, και καμία από αυτές δεν αποτελεί αποτελεσματικό φραγμό έναντι των ιών. [10],[11]
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), οι χειρουργικές μάσκες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο από ιατρικό, νοσηλευτικό και λοιπό προσωπικό που έρχεται σε άμεση επαφή με τους ασθενείς και συνεπώς ο κίνδυνος να κολλήσουν COVID-19 είναι μεγαλύτερος. [12] Επιπρόσθετα οι ασθενείς και άνθρωποι που παρουσιάζουν συμπτώματα όπως πυρετό ή/και βήχα, θα πρέπει να φορούν μάσκες ούτως ώστε να προστατεύουν τους άλλους από τα σταγονίδια της βλεννογόνου της αναπνευστικής οδού κατά την εκπνοή, την ομιλία που μπορεί να φτάσουν το 1 μέτρο, ενώ για τον βήχα και το φτέρνισμα μπορεί να φτάσουν έως και τα 8 μέτρα. [13]
Η μεγαλύτερη απειλή, παρόλα αυτά, πιστεύεται ότι είναι τα μεγάλα σταγονίδια τα οποία φέρουν το υψηλότερο μικροβιακό φορτίο, που όμως λόγω του βάρους τους πέφτουν πιο γρήγορα στο έδαφος και δεν φτάνουν σε απόσταση μεγαλύτερη των 2 μέτρων. [13], [14]
Υγιή άτομα τα οποία δεν ανήκουν στις παραπάνω κατηγορίες και ακολουθούν τα μέτρα ατομικής προστασίας, όπως τακτικό πλύσιμο των χεριών με ήπια αλκοολούχα διαλύματα ή με σαπούνι και νερό όταν είναι εμφανώς βρόμικα, μείωση των κοινωνικών συναναστροφών στο ελάχιστο και τήρηση των μέτρων απόστασης από άλλα άτομα, δεν χρειάζεται να χρησιμοποιούν μάσκες. Η χρήση μάσκας συνίσταται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις ατόμων που εργάζονται σε χώρους όπου δεν μπορεί να αποφευχθεί η κοινωνική συναναστροφή ή ο συνωστισμός (π.χ. μέσα μαζικής μεταφοράς), λόγω αναφορών για ασυμπτωματικούς ασθενείς ή ασθενείς στο στάδιο της επώασης του ιού. [15] Εάν όμως επιλέγεται αμφιβόλου κατασκευής μάσκα ή/και χρησιμοποιείται με λάθος τρόπο, δηλαδή αγγίζεται η εμπρός επιφάνειά της είτε κατά την περίοδο χρήσης της είτε μετά από αυτή, μεταφέρονται μικρόβια συνεπώς και ιοί στα χέρια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οτιδήποτε αγγίζεται στη συνέχεια να επιμολύνεται και να γίνεται με τη σειρά του εστία μόλυνσης προκαλώντας το αντίθετο από το επιθυμητό αποτέλεσμα. Στην περίπτωση δε επαναχρησιμοποίησης της μάσκας, υπάρχει ο κίνδυνος συσσώρευσης υγρασίας στην εσωτερική επιφάνεια της, κάτι το οποίο αποτελεί ευνοϊκό περιβάλλον για την επιβίωση και τον πολλαπλασιασμό μικροβίων. Για τον λόγο αυτό ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) τονίζει ότι θα πρέπει η χρησιμοποιημένη μάσκα να απορρίπτεται με σωστό τρόπο και πάντα σε κλειστό κάδο, να πλένονται πάντα επιμελώς τα χέρια μετά την απόρριψη της και να μην έρχονται σε επαφή με τα μάτια και εν γένει το πρόσωπο.
Τέλος η μάσκα θα πρέπει να χρησιμοποιείται με φειδώ και σύνεση. Η μαζική χρήση μάσκας για οποιαδήποτε δραστηριότητα θα δημιουργούσε σημαντικές ελλείψεις στην διαθεσιμότητά τους στους ανθρώπους που πραγματικά χρειάζεται να φορούν. Αν υποτεθεί ότι όλοι οι κάτοικοι δύο μεγάλων αστικών κέντρων όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη με συνολικό πληθυσμό περίπου 5 εκατομμύρια χρειάζονται μια μάσκα για κάθε έξοδο τους, ακόμα και με μία μόνο έξοδο ημερησίως, ο αριθμός των μασκών που θα χρειαζόταν θα έφτανε τα 5 εκατομμύρια μάσκες την ημέρα ή τα 150 εκατομμύρια σε διάρκεια ενός μήνα.
