Δρ. Χρήστος Π. Νούνης* και Ελευθέριος Κ. Νικολάου**
*Πρόεδρος του ΔΣ της Ελληνικής Ένωσης Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α.) και του Ταμείου Επαγγελματικής Ασφάλισης του Υπουργείου Οικονομικών (Τ.Ε.Α.-ΥΠ.ΟΙΚ.)
**Σύμβουλος Διοίκησης της Ελληνικής Ένωσης Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α.), Ανώτερο Στέλεχος του Ταμείου Επαγγελματικής Ασφάλισης του Υπουργείου Οικονομικών (Τ.Ε.Α.-ΥΠ.ΟΙΚ.)
Η Επαγγελματική Ασφάλιση αποτελεί έναν μηχανισμό πρόσθετης ασφαλιστικής προστασίας των εργαζομένων, ο οποίος χαρακτηρίζεται από τον προαιρετικό του χαρακτήρα ως προς την υπαγωγή των ασφαλισμένων μελών του σε αυτόν και ο οποίος δρα συμπληρωματικά ως προς τη βασική, υποχρεωτικού χαρακτήρα, δημόσια κοινωνική ασφάλιση. Ο μηχανισμός αυτός λειτουργεί στη χώρα μας, αλλά και διεθνώς, μέσω του θεσμού των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ) ή αλλιώς των Ιδρυμάτων Επαγγελματικών Συνταξιοδοτικών Παροχών (ΙΕΣΠ).
Ο σκοπός και η λειτουργία των ΤΕΑ επικεντρώνονται στην προαιρετική, συμπληρωματική συνταξιοδοτική ασφάλιση, για τους κινδύνους του γήρατος, του θανάτου και της αναπηρίας, ενώ ορισμένα εξ αυτών παρέχουν προστασία και έναντι επιπρόσθετων κινδύνων, όπως χαρακτηριστικά αναφέρονται το επαγγελματικό ατύχημα, η ασθένεια, η διακοπή της εργασίας κ.ά.
Τα ΤΕΑ είναι μη κερδοσκοπικά ΝΠΙΔ, που λειτουργούν με πλήρη διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια, διαφάνεια και λογοδοσία και αποδίδουν απολογιστικά όλα τα οικονομικά τους πλεονάσματα στα ασφαλισμένα τους μέλη. Διασφαλίζουν σημαντικά φορολογικά οφέλη και απαλλαγές τόσο για τις καταβαλλόμενες ετήσιες εισφορές των μελών τους όσο και για τις συνταξιοδοτικέςτους παροχές, είτε αυτές αποδίδονται με τη μορφή εφάπαξ είτε με τη μορφή τακτικής σύνταξης. Επίσης, παρέχουν στα μέλη τους άμεση, online ηλεκτρονική ενημέρωση για την αξία των ατομικών τους λογαριασμών, δηλαδή για το κεφάλαιο και τις υπεραξίες που έχουν σωρευτεί στους προσωπικούς τους «κουμπαράδες», όπως ακριβώς συμβαίνει με την ενημέρωση για το υπόλοιπο των τραπεζικών μας λογαριασμών, μέσω του web banking. Συνολικά, τα ΤΕΑ συνιστούν για την αγορά εργασίας, τους κοινωνικούς εταίρους, το ασφαλιστικό σύστημα και την εθνική οικονομία μια διεθνώς εμπειρικά δοκιμασμένη, αποτελεσματική, συμπληρωματική λύση συστηματικής και μακροπρόθεσμης αποταμίευσης για την ενίσχυση του εισοδήματος των εργαζομένων κατά την περίοδο κοντά και μετά τη συνταξιοδότηση.
Η Επαγγελματική Ασφάλιση στην Ελλάδα, καταγράφοντας μια μακρόχρονη ιστορία με την ίδρυση του πρώτου ΤΕΑ, ήδη από το 2004, παρουσιάζει μια σημαντική πορεία ανάπτυξης την τελευταία 7ετία, παρά την παρατεταμένη κρίση και την πρόσφατη παγκόσμια αβεβαιότητα, λόγω των επιπτώσεων της πανδημίας και των πολεμικών συγκρούσεων.
Ο θεσμός των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης αριθμεί πλέον 32 ΤΕΑ, εκ των οποίων τα 28 είναι TEA προαιρετικής και τα 4 ΤΕΑ υποχρεωτικής ασφάλισης, ενώ θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι τα 18 από τα συνολικά 28 ΤΕΑ προαιρετικής ασφάλισης (ή ποσοστό 64% του συνόλου) συστάθηκαν κατά την περίοδο 2017-2023.
Παράλληλα, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Ένωσης Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α.), η οποία αποτελεί το επίσημο θεσμικό όργανο για την ενιαία εκπροσώπηση των ΤΕΑ στην Ελλάδα, τα εγγεγραμμένα μέλη των 32 Ταμείων έφτασαν τους 222.671 εργαζομένους στις 31.12.2023. Αυτό σημαίνει ότι ο αριθμός των ενεργών ασφαλισμένων σε επαγγελματικά ταμεία στη χώρα μας αντιπροσωπεύει το 4,85% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της και το 5,97% των απασχολουμένων στην αγορά εργασίας.
Αναφορικά με την αξία του Ενεργητικού τους, και σύμφωνα με στοιχεία της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, στις 31.12.2023, τα περιουσιακά στοιχεία του συνόλου των ΤΕΑ στην Ελλάδα ανέρχονταν σε 2,139 δισ. ευρώ, σημειώνοντας ετήσια αύξηση κατά 18,01%. Στο πλαίσιο αυτό, αν εξετάσουμε αποκλειστικά την αξία του Ενεργητικού των ΤΕΑ προαιρετικής ασφάλισης, στις 31.12.2023 τα περιουσιακά τους στοιχεία ανέρχονταν σε 383 εκατ. ευρώ, καταγράφοντας ετήσια αύξηση κατά 43,04%.
Στο διάγραμμα που ακολουθεί, παρουσιάζουμε την εξελικτική πορεία δημιουργίας των ΤΕΑ και της αξίας του Ενεργητικού τους κατά τη χρονική περίοδο 2005-2023, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο αναπτυξιακό άλμα που διέγραψε ο 2ος Πυλώνας Ασφάλισης την τελευταία 7ετία στη χώρα μας, τόσο σε όρους σύστασης νέων φορέων Επαγγελματικής Ασφάλισης όσο και μεγέθυνσης της αξίας του συνόλου της περιουσίας τους.
Πιο αναλυτικά, στο αναφερόμενο διάγραμμα, καταγράφουμε τις «χαμηλές πτήσεις» του 2ου Πυλώνα Ασφάλισης από το 2004 έως και το 2012, καθώς στο εν λόγω διάστημα ιδρύθηκαν και λειτούργησαν μόλις 9 Επαγγελματικά Ταμεία προαιρετικής ασφάλισης, με συνολική αξία Ενεργητικού στα 86 εκατ. ευρώ στις 31.12.2012. Το έτος 2013, ιδρύθηκαν τα 4 Ταμεία Υποχρεωτικής Επαγγελματικής Ασφάλισης και το συνολικό Ενεργητικό του κλάδου εκτοξεύτηκε στα 979 εκατ. ευρώ. Από εκεί και έπειτα, παρατηρούμε τη ραγδαία αναπτυξιακή εξέλιξη του θεσμού, καθώς στα τέλη του 2023 το συνολικό ενεργητικό των 32 πλέον ΤΕΑ υπερδιπλασιάστηκε, αγγίζοντας τα 2,139 δισ. ευρώ ή αύξηση 118% για τη δεκαετή περίοδο 2013-2023.
Άξιο αναφοράς είναι επίσης το γεγονός ότι η συνολική αξία του Ενεργητικού των ΤΕΑ προαιρετικής ασφάλισης, βάσει των στατιστικών στοιχείων της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, σημείωσε αύξηση 345% την περίοδο 2012-2023, ανερχόμενη από τα 86 στα 383 εκατ. ευρώ.
Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, η μέση σταθμική απόδοση του υπό διαχείριση χαρτοφυλακίου του κλάδου, κατά το 2023, διαμορφώθηκε σε περίπου 9,5%.
Στο πλαίσιο αυτό, στο διάγραμμα που ακολουθεί, παρουσιάζουμε τις μέσες ετήσιες επενδυτικές αποδόσεις που προσέφεραν τα ελληνικά ΤΕΑ στα ασφαλισμένα τους μέλη κατά τη χρονική περίοδο 2011-2023. Η μέση ετήσια υπεραξία του 4,0% που κατέγραψαν στα χαρτοφυλάκια των επαγγελματικών ταμείων οι διαχειριστές επενδύσεων, τα τελευταία 13 έτη, συνιστά την έμπρακτη απόδειξη της χρησιμότητας συμμετοχής και της ανταποδοτικότητας των παροχών των ΤΕΑ ως οχημάτων μακροπρόθεσμης συνταξιοδοτικής αποταμίευσης για τους ασφαλισμένους τους. Και σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί η παρατήρηση πως, ιδιαίτερα για το έτος 2023, επετεύχθη η υψηλότερη μέση ετήσια επενδυτική απόδοση της αναφερόμενης περιόδου, η οποία μάλιστα, ακολουθώντας έπειτα από ένα έτος προκλήσεων και σημαντικής πτωτικής πορείας των χρηματοπιστωτικών αγορών, κατάφερε να «διαγράψει» ουσιαστικά την αρνητική απόδοση του προηγούμενου έτους.
Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί πως ο μέσος όρος των ετήσιων αποδόσεων των ελληνικών ΤΕΑ συμβαδίζει και με τις επενδυτικές αποδόσεις των αντίστοιχων ευρωπαϊκών επαγγελματικών ταμείων. Για παράδειγμα, η μέση ετήσια απόδοση που ενέγραψαν στα Ενεργητικά τους τα περίπου 150.000 συνολικά εν λειτουργία ευρωπαϊκά επαγγελματικά ταμεία την περίοδο 2004-2019 ήταν της τάξεως του 5,0%, βάσει των επίσημων διαθέσιμων στατιστικών στοιχείων από την Ευρωπαϊκή Εποπτική Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA).
Με σκοπό όμως να κατανοήσουμε το πόσο σημαντικό είναι το ανωτέρω αποτέλεσμα της καταγραφής του 4,0% ως μέσης ετήσιας επενδυτικής απόδοσης των ΤΕΑ, ας εξετάσουμε το παρακάτω ενδεικτικό παράδειγμα, σύμφωνα με το οποίο η εφάπαξ επένδυση ενός ποσού ύψους 100 ευρώ σε ένα ελληνικό επαγγελματικό ταμείο το 2010 θα είχε αποτίμηση 163,35 ευρώ στα τέλη του 2023, βάσει του αναφερόμενου μέσου όρου ετήσιων αποδόσεων των ΤΕΑ κατά την περίοδο 2011-2023. Επιπρόσθετα, εάν αναλογιστούμε ότι ένα κεφάλαιο που ανατοκίζεται με μια απόδοση/επιτόκιο 4,0% διπλασιάζεται στα 18 χρόνια, τότε μπορούμε να αντιληφθούμε την αξία της επίτευξης και στο μέλλον αντίστοιχων ποσοστών επενδυτικών επιδόσεων από πλευράς των ελληνικών ΤΕΑ, προς όφελος των ασφαλισμένων τους μελών.
Έχοντας, λοιπόν, όλα τα ανωτέρω υπ’ όψιν, και παρά τη σημαντική αναπτυξιακή πορεία που καταγράφει ο θεσμός των ΤΕΑ, θα πρέπει να τονίσουμε πως το μέλλον του σε εγχώριο επίπεδο χαρακτηρίζεται όχι μόνον από θετικές προοπτικές αλλά και από σημαντικές προκλήσεις, ιδιαίτερα σε συνέχεια των πρόσφατων μεταρρυθμιστικών παρεμβάσεων στον 2ο Πυλώνα Ασφάλισης από την πλευρά της Πολιτείας. Η συζήτηση και η διερεύνηση των προκλήσεων και των προοπτικών αυτών αναμένεται να αποτελέσουν το κύριο θέμα του επερχόμενου 5oυ Συνεδρίου Επαγγελματικής Ασφάλισης, που διοργανώνει η Ελληνική Ένωση Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΕΛ.Ε.Τ.Ε.Α.), σε συνεργασία με την ethosEVENTS, την Πέμπτη 4 Απριλίου 2024, στο ξενοδοχείο Athenaeum InterContinental.∙Ένα Συνέδριο το οποίο, με την τακτική ετήσια διεξαγωγή του, έχει καταφέρει να καθιερωθεί ως θεσμός για τον 2ο Πυλώνα Ασφάλισης και να τυγχάνει της αναγνώρισης και της προσμονής όλων των ενδιαφερόμενων μερών στον χώρο της Επαγγελματικής Ασφάλισης.
Το φετινό Συνέδριο, με γενικό τίτλο: «Μετάβαση στο νέο θεσμικό περιβάλλον της Επαγγελματικής Ασφάλισης: Προκλήσεις και προοπτικές», αποσκοπεί στην καταγραφή και αποκωδικοποίηση των τελευταίων εξελίξεων που έλαβαν χώρα το προηγούμενο έτος σε εγχώριο και ευρωπαϊκό επίπεδο στον θεσμό της Επαγγελματικής Ασφάλισης, αλλά και του εγχώριου συνταξιοδοτικού-ασφαλιστικού συστήματος γενικότερα.
Μέσω τοποθετήσεων, εμπειρικών αναλύσεων και εμπεριστατωμένων παρουσιάσεων διακεκριμένων ομιλητών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, επιχειρείται η ολοκληρωμένη και εις βάθος ενημέρωση των συμμετεχόντων επί των θεμάτων που απασχόλησαν, αλλά και που αναμένεται να απασχολήσουν, τη νέα χρονιά, τον 2ο Πυλώνα Ασφάλισης σε εγχώριο και ευρωπαϊκό επίπεδο. Απώτερος στόχος του Συνεδρίου είναι μια ολιστική προσέγγιση της φιλοσοφίας, των μηχανισμών λειτουργίας και του ρόλου των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης ως συμπληρωματικών συνταξιοδοτικών οχημάτων, σε όλα τα δυνητικώς εμπλεκόμενα μέρη της αγοράς εργασίας (εργοδοτών-εργαζομένων) στον κλάδο της Επαγγελματικής Ασφάλισης.
Καταληκτικά, σημειώνεται πως, στο πλαίσιο των εργασιών του, θα δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην ανάλυση της «επόμενης ημέρας» της Επαγγελματικής Ασφάλισης στην Ελλάδα, μετά την ψήφιση από την Πολιτεία και εισαγωγή του νέου ρυθμιστικού πλαισίου λειτουργίας των επαγγελματικών ταμείων στο κλείσιμο του 2023, των επιπτώσεων της δύσκολης διεθνούς συγκυρίας μεταβλητότητας και αβεβαιοτήτων (έντονες διακυμάνσεις αγορών, πληθωρισμός, αντιστροφή επιθετικής συσταλτικής νομισματικής πολιτικής κεντρικών τραπεζών, αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις, περιβαλλοντική και κλιματική κρίση κ.λπ.) στις επενδυτικές επιδόσεις των επαγγελματικών ταμείων, από πλευράς των αρμόδιων διαχειριστών επενδύσεων καθώς και εξειδικευμένων μακροοικονομικών και λοιπών κοινωνικοασφαλιστικών πεδίων του εγχώριου οικονομικού συστήματος.
Από το περιοδικό ΧΡΗΜΑ
