Ευρώπη στη Θάλασσα | Η Ανατολική Μεσόγειος, o εμπορικός πόλεμος και μια ένωση εκτός τόπου και χρόνου

Του Δημήτρη Γαλαντή

Η Ευρωπαϊκή Ένωση μιλά για Strategic Autonomy, όμως η γειτονιά της αναδιαμορφώνεται, όχι στις Βρυξέλλες, αλλά στην Άγκυρα, στο Κάιρο και στην Ουάσιγκτον.

Η Διακήρυξη του Sharm el-Sheikh έκανε αυτή την πραγματικότητα ορατή: τέσσερις υπογραφές, του Trump, του Erdoğan, του Sisi και του Tamim. Ούτε μία ευρωπαϊκή.
Κι όμως, αναδιαμόρφωσε την περιοχή περισσότερο απ’ ό,τι οποιαδήποτε Σύνοδος Κορυφής της Ε.Ε. τα τελευταία χρόνια.

Η επιστροφή του ρεαλισμού

Η Τουρκία ξαναμπήκε στο δυτικό δωμάτιο — όχι με τη γοητεία της, αλλά με τη χρησιμότητά της. Ο ρόλος της στη Γάζα, η ισορροπία που κρατά ανάμεσα σε Ουάσιγκτον και Μόσχα, και η παρουσία της στη Λιβύη έχουν επαναφέρει τη διαπραγματευτική της ισχύ. Η Ευρώπη, εν τω μεταξύ, συγχέει την “ορθότητα” με τη στρατηγική. Επικαλείται το διεθνές δίκαιο, την ώρα που άλλοι το ξαναγράφουν επί του πεδίου.

Ελληνικός συμβολισμός χωρίς στρατηγική

Η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της καταιγίδας, το frontline της Ε.Ε. σε ενέργεια, μετανάστευση και θαλάσσια ασφάλεια. Κι όμως, συμπεριφέρεται σαν θεατής.

Την ώρα που η κυβέρνηση Μητσοτάκη παλεύει με σκάνδαλα δικής της κατασκευής, όπως παρακολουθήσεις, διαφθορά, Ο.Π.Ε.Κ.Ε.Π.Ε. και την ανοιχτή πληγή των Τεμπών, η εξωτερική πολιτική της χώρας κινείται με αυτόματο πιλότο.

Η Αθήνα ασχολείται με “talking points”, ενώ η Άγκυρα κατασκευάζει αγωγούς. Η Ελλάδα επικαλείται τη νομιμότητα, ενώ η Τουρκία αναπτύσσει δυνάμεις. Μια προσεγμένη παράσταση, χωρίς ηγεσία.

Το ενεργειακό Μιράζ

Ο αγωγός EastMed είναι παρελθόν. Η ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης εξαρτάται πλέον από τερματικούς LNG, από την Ισπανία ως την Αλεξανδρούπολη, και όχι από υπερ-φιλόδοξα υποθαλάσσια έργα. Η Αίγυπτος και το Ισραήλ λειτουργούν με πραγματισμό, κρατώντας σχέσεις και με την Άγκυρα και με την Αθήνα, εξάγοντας μέσω του αιγυπτιακού ηλεκτρικού δικτύου. Ο νέος χάρτης είναι modular, γρήγορος και εμπορικός, δηλαδή όλα όσα οι Βρυξέλλες δεν είναι.

Η διπλωματία του δρόμου

Όσο η Ε.Ε. συνεχίζει να κουβεντιάζει, άλλοι προχωρούν σε πράξεις. Η Τουρκία υπογράφει νέα MoUs με τη Λιβύη. Το Ισραήλ αναδρομολογεί φυσικό αέριο. Οι Η.Π.Α. επικεντρώνονται στις ροές, όχι σε τυπικότητες.

Ακόμη και το μεταναστευτικό, το αγαπημένο αφήγημα των Βρυξελλών, έχει γίνει εμπόριο.

Η Αθήνα και η Ρώμη περιπολούν για λογαριασμό της Ε.Ε., ενώ η Άγκυρα και η Τρίπολη εμπορεύονται τον έλεγχο των ροών. Η “Ε-Ένωση” διαχειρίζεται συμπτώματα, όχι συστήματα.

Εμπορικός πόλεμος στη θάλασσα — το νέο μέτωπο

Αυτή την εβδομάδα, η Κίνα επέβαλε άμεσα τέλη λιμένα σε πλοία συνδεδεμένα με τις Η.Π.Α., ως απάντηση στους αμερικανικούς δασμούς στα κινεζικά βαπόρια. Το κόστος ταξιδιών ανεβαίνει, και οι πλοιοκτήτες ήδη αναθεωρούν προσεγγίσεις και επισκευές σε κινεζικά ναυπηγεία.

Για την Ελλάδα, τη μεγαλύτερη πλοιοκτήτρια δύναμη του κόσμου, αυτό δεν είναι κάποιος μακρινός θόρυβος. Κάθε επιπλέον τέλος ή καθυστέρηση χτυπά απευθείας τα κέρδη ενός στόλου που στηρίζει σιωπηλά ολόκληρο το ευρωπαϊκό εμπορικό δίκτυο. Κι όμως, ούτε οι Βρυξέλλες ούτε η Αθήνα έχουν παρουσιάσει μια συντονισμένη απάντηση σε επίπεδο ναυτιλίας και εμπορίου.

Το στρατηγικό κενό της Ευρώπης

Η Ε.Ε. εξακολουθεί να μην έχει συνεκτική εξωτερική στάση. Η Επιτροπή μιλά για “Autonomy”. Τα κράτη–μέλη κυνηγούν διμερείς συμφωνίες. Η Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης συντάσσει δηλώσεις.

Το αποτέλεσμα; Παράλυση που παρουσιάζεται ως διαδικασία. Η Άγκυρα το διαβάζει ως αδυναμία. Η Ουάσιγκτον ως προβλεψιμότητα. Το Πεκίνο ως ευκαιρία.

Η Ανατολική Μεσόγειος θα μπορούσε να είναι το πεδίο δοκιμής της ευρωπαϊκής στρατηγικής κυριαρχίας.

Αντί γι’ αυτό, έγινε παράδειγμα μελέτης περίπτωσης στρατηγικού υπεργολαβισμύ ενέργειας στις Η.Π.Α., της διαμεσολάβηση στην Τουρκία, και του ελέγχου των ΕΕ συνόρων στην Ελλάδα.

Η Ελλάδα στο σταυροδρόμι

Η Ελλάδα θα έπρεπε να είναι η ναυτική άγκυρα της Ε.Ε. — να συνδέει πολιτική με επιχειρησιακή δράση, διπλωματία με logistics. Φιλοξενεί κρίσιμες υποδομές LNG, διαθέτει έναν από τους μεγαλύτερους στόλους παγκοσμίως, και βρίσκεται στο σημείο τομής τριών ηπείρων.

Αλλά αυτό το δυναμικό απαιτεί ηγεσία που βλέπει πέρα από την επικοινωνία και την εσωτερική διαχείριση. Η επόμενη δεκαετία διαπραγματεύεται χωρίς την Αθήνα στο τραπέζι και δυστυχώς, με τις Βρυξέλλες πολύ κοιμισμένες για να το καταλάβουν.

Τι πρέπει να κάνει η Ευρωπαική Ευρώπη

• Να χτίσει μια θαλάσσια/ναυτική στρατηγική.
• Η ενεργειακή ασφάλεια εξαρτάται από logistics και ναυτική ικανότητα, όχι από πολιτικά συνθήματα εσωτερικής κατανάλωσης.
• Να ανακτήσει τον ρόλο του μεσολαβητή.
• Αν η Ουάσιγκτον και η Άγκυρα είναι οι διαμεσολαβητές της Γάζας, της Λιβύης και της Ουκρανίας, η Ευρώπη πρέπει να επιστρέψει ως συντονιστής και όχι ως σχολιαστής.
• Να ενδυναμώσει την περιφέρεια.
  Ελλάδα, Κύπρος και Ιταλία δεν είναι «συνοριοφύλακες». Είναι στρατηγικοί κόμβοι και πρέπει να αντιμετωπίζονται έτσι.
• Να συνδέσει εμπόριο και ασφάλεια.
• Ο ναυτιλιακός εμπορικός πόλεμος Η.Π.Α.–Κίνας θα περάσει και στην Ευρώπη μέσω αυξημένων freight costs. Ας προετοιμαστούμε από τώρα και όχι μετά την κρίση.

Η τελική προειδοποίηση

Η Ανατολική Μεσόγειος δεν περιμένει τις Βρυξέλλες. Η Τουρκία ενεργεί. Η Αίγυπτος εμπορεύεται. Το Ισραήλ αναπροσαρμόζεται. Οι Η.Π.Α. προσαρμόζονται. Η Κίνα πειραματίζεται. Η Ευρώπη… κάνει δηλώσεις.

Αν η ηθική ισοδυναμούσε με ισχύ τότε η Ε.Ε. θα ήταν υπερδύναμη. Αλλά σε αυτόν τον κόσμο, η επιρροή μετριέται σε megawatts, tankers και γνωριμίες.

Μέχρι να το αποδεχθεί η Ευρώπη με την Ελλάδα εντός της, άλλοι θα συνεχίσουν να σχεδιάζουν τον χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου. Κι όταν τελειώσουν, οι Βρυξέλλες θα μπερδέψουν πάλι την έκπληξη με τη μοίρα.

• {Ο Δημήτρης Γαλαντής είναι ιδρυτής και διευθυντής της Intoolecta, διεθνούς συμβουλευτικής εταιρείας}