Ημερίδα «Από τον Απόλλωνα και τον Ασκληπιό, στην Πολιτική για μια Ενιαία Υγεία»
Η Ημερίδα «Από τον Απόλλωνα και τον Ασκληπιό, στην Πολιτική για μια Ενιαία Υγεία», τη Δευτέρα 8 Απριλίου, ήταν αφιερωμένη στην ανάλυση και αξία της «Ενιαίας Υγείας» και φιλοξένησε εξαιρετικούς ομιλητές. Τις εργασίες άνοιξε με τον χαιρετισμό της η Jennifer Hall, Προϊσταμένη για την Ψυχική Υγεία στο Γραφείο Ποιότητας Φροντίδας του Π.Ο.Υ. στην Αθήνα προωθώντας το μήνυμα του Οργανισμού για την Ενιαία Υγεία «Κανείς δεν μένει εκτός».
Η «ολιστική ιατρική», που αντιμετωπίζει τον άνθρωπο και την υγεία του ως σύνολο, η ενιαία υγεία, ξεκίνησε από τον Ιπποκράτη. Το ότι η πρόσβαση σε ιατρική φροντίδα πρέπει να είναι εφικτή για όλους αναφέρεται επίσης για πρώτη φορά στον όρκο του Ιπποκράτη μας θύμισε ο τ. καθηγητής Ιστορίας Ιατρικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Στέφανος Γερουλάνος στην ομιλία του με θέμα «Από τον Απόλλωνα και τον Ασκληπιό έως σήμερα». Αναφέρθηκε στην εκκίνηση της ιατρικής ως θεουργικής πρακτικής, που ασκούσε ο θεός Απόλλωνας και ακολούθως ο Ασκληπιός, ενώ σε συνέχεια αυτών ο Ιπποκράτης ήταν ο πρώτος που διαχώρισε την ιατρική από τη θεουργία, μίλησε για φάρμακα και ξεκίνησε την επιστήμη της ιατρικής στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο Ιπποκράτης ήταν ο πρώτος που εισήγαγε την έννοια της ισότητας μεταξύ των φύλων και μεταξύ των τάξεων για την άσκηση της ιατρικής στον άνθρωπο.
Η Evelyne de Leeuw, Καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας, Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ, τόνισε ότι η «ενιαία υγεία» πρέπει να ξεπερνά τη διαφορετικότητα, τις ανισότητες και τα εμπόδια. Είναι άδικο να υπάρχουν διαφορές στην πρόσβαση στην υγεία όταν αυτό είναι και προβλέψιμο και αναστρέψιμο. Υπογράμμισε ότι για να βελτιώσουμε την υγεία, πρέπει με παρρησία να μιλούμε για τις ανισότητες, προωθώντας τις διαδικασίες που δίνουν τη δυνατότητα σε άτομα, ομάδες και κοινότητες να αναλάβουν τον έλεγχο των προσδιοριστών της υγείας τους και με αυτό τον τρόπο να την βελτιώσουν. Ο Άγις Τσουρός, Διεθνής Σύμβουλος Πολιτικής, Στρατηγικής και Διπλωματίας της Υγείας, πρώην Διευθυντής Πολιτικής Υγείας Π.Ο.Υ. Ευρώπης, αναδεικνύοντας την Υγεία ως μείζον πολιτικό ζήτημα, ανέφερε τους τρεις στόχους του Π.Ο.Υ. Προάγω, Παρέχω, Προστατεύω, και τόνισε ότι το αφήγημα της Ενιαίας Υγείας πρέπει «να βγει στον κόσμο». Είναι διεπιστημονικό και διατομεακό και πρέπει να τεθεί ως προτεραιότητα σε όλες τις χώρες. Απαιτείται η συσπείρωση όλου του πλανήτη και η συνεργασία πολιτικής και κοινωνίας των πολιτών. Στο πλαίσιο αυτό, ο ρόλος των δήμων είναι πολύ μεγάλος επισήμανε.
Η Kira Fortune από το Περιφερειακό Γραφείο Ευρώπης του Π.Ο.Υ. αναφέρθηκε στην Ενιαία Υγεία ως μια πολυτομεακή προσέγγιση στη Δημόσια Υγεία, που παράγει καλύτερα αποτελέσματα. Χαρακτήρισε την φτώχεια και τις ανισότητες ως τις δύο μεγαλύτερες προκλήσεις του αιώνα μας. Η προσέγγιση της «Ενιαίας Υγείας» δίνει έμφαση στη διασύνδεση της ανθρώπινης υγείας, της υγείας των ζώων και του περιβάλλοντος, και απαιτούν συνεργατική και διατομεακή προσέγγιση. Οι Ημέρες Δελφικής Κληρονομιάς εστιάζουν στην προώθηση του διαλόγου, της συνεργασίας και της καινοτομίας σε διάφορους τομείς και ευθυγραμμίζονται με τις αρχές της «Ενιαίας Υγείας». Η Γενική Γραμματέας Δημόσιας Υγείας Φωφώ Καλύβα συνέδεσε τη Δελφική Ιδέα με την Ενιαία Υγεία μέσα από τη λογική της συμπερίληψης και τόνισε ότι η συνεργασία, η επικοινωνία και ο συντονισμός είναι κλειδιά για την «Ενιαία Υγεία» και την αντιμετώπιση των σύγχρονων απειλών για την υγεία σε παγκόσμια κλίμακα. Ανέφερε ότι στις στρατηγικές επιλογές του κυβερνητικού προγραμματισμού (Ετήσιο Σχέδιο Δράσης 2024) είναι η χρηματοδότηση έργων για τη λειτουργική αναμόρφωση του συστήματος Δημόσιας Υγείας, ώστε να υπάρξει η ευκαιρία για προσέγγιση της «Ενιαίας Υγείας». Η Tine Rikke Jørgensen, Τεχνικό Στέλεχος Μικροβιακής Αντίστασης, Π.Ο.Υ., χαρακτήρισε την «Ενιαία Υγεία» ως μεγάλη πρόκληση, ιδιαίτερα για τις μολυσματικές ασθένειες οι οποίες κατά 80% προέρχονται από τα ζώα και προσβάλλουν πρώτα τους πιο ευάλωτους, τα φτωχότερα στρώματα. Η Bettina Menne, Συντονίστρια Υγείας & Ανάπτυξης, Π.Ο.Υ. Ευρώπης, τόνισε ότι οι κλιματικές αλλαγές αποτελούν βασικό συντελεστή της υγείας και ότι είναι πολύ σημαντικό οι πολιτικές των χωρών να βάζουν σε προτεραιότητα την «Ενιαία Υγεία». Η Maha El Adawy, Διευθύντρια Περιφερειακού Γραφείου Π.Ο.Υ. Ανατολικής Μεσογείου, αναφερόμενη στην εμπειρία της στην περιοχή τόνισε την ανάγκη διαφοροποίησης των πολιτικών της «Ενιαίας Υγείας» ώστε να προσαρμόζονται σε τοπικό επίπεδο.
Η μετάβαση της Ενιαίας Υγείας από Εθνικό σε Περιφερειακό και Τοπικό επίπεδο συζητήθηκε σε συνεδρία όπου εκπρόσωποι της αυτοδιοίκησης από διάφορες χώρες της Ευρώπης αναφέρθηκαν σε βέλτιστες πρακτικές για την «Ενιαία Υγεία». Ο Αντιδήμαρχος Ουτρέχτης Eelco Eerenberg αναφέρθηκε σε δράσεις για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης με την κατασκευή μεγαλύτερων χώρων πρασίνου κοντά σε κατοικίες και σχολεία, με τον περιορισμό των μεγάλων δρόμων και αυτοκινητόδρομων και την αύξηση της μετακίνησης με ποδήλατο που μειώνουν την κίνηση των αυτοκινήτων, τη μόλυνση του αέρα, την παραγόμενη θερμότητα κ.α. Για το περιφερειακό επίπεδο, ο Χριστόδουλος Τοψίδης, Περιφερειάρχης Αν. Μακεδονίας και Θράκης, υπογράμμισε την ανάγκη εφαρμογής της Ενιαίας Υγείας. Ιδίως μετά τις πυρκαγιές, τα μέτρα πρόληψης για την προστασία της βιοποικιλότητας και την προώθηση υγιούς καλλιέργειας και κτηνοτροφίας στην περιφέρειά του χρειάζονται προσεκτικό σχεδιασμό, συλλογή δεδομένων, ελέγχους και επιστημονικές μελέτες ώστε οι δράσεις να είναι στοχευμένες. Ο Αντιπεριφερειάρχης Υγείας Στερεάς Ελλάδας, Χρήστος Γεωργίου υπογράμμισε ότι είναι εξαιρετικής σημασίας, για να περιοριστεί η μικροβιακή αντοχή, η λεπτομερής ενημέρωση όλων των φορέων και κοινωνικών ομάδων ώστε να μειωθεί η χρήση χημικών στις καλλιέργειες, καθώς και φαρμάκων και αντιβιοτικών σε ζώα και ανθρώπους. Το σύνολο των ενδημικών ειδών της χλωρίδας και της πανίδας της χώρας μας είναι εθνικό κεφάλαιο και πρέπει να προστατευθεί με μηχανισμούς ελέγχου. Χρειάζεται ενημέρωση, εκπαίδευση και χρηματοδότηση για τη μετάβαση σε βιώσιμες καλλιέργειες και για την οικολογική διαχείριση των αποβλήτων κτηνοτροφίας και ιχθυοκαλλιεργειών. Απαιτείται χρηματοδότηση έρευνας για καινοτόμες μεθόδους σε όλα τα πεδία. Την ανάγκη διατομεακής πολυεπίπεδης προσέγγισης και συνεργασίας τόνισε στην παρέμβασή του και ο Furio Honsell, πρώην δήμαρχος Udine και νυν περιφερειακός σύμβουλος. Στην περίπτωση της περιφέρειάς του, αναφορικά με τη διαχείριση του νερού, την αλλαγή καλλιεργειών που απαιτούν πολύ νερό ή και τη χρήση εναλλακτικών μορφών ενέργειας, συχνά οι εθνικοί νόμοι έρχονται σε αντίθεση με τους νόμους της περιφέρειας.
Στη συζήτηση με τους δημάρχους που ακολούθησε, αναφέρθηκαν πολλές καλές πρακτικές. Όλοι αναφέρθηκαν στους 17 στόχους βιώσιμης ανάπτυξης και στις συνεργασίας που έχουν αναπτύξει με τα πανεπιστήμια των περιοχών τους για μελετημένες παρεμβάσεις στους δήμους τους αλλά και με άλλους φορείς για την προώθηση της άθλησης και την φροντίδα του περιβάλλοντος και των ατόμων τρίτης ηλικίας. Όλοι συμφώνησαν για την ολιστική προσέγγιση της υγείας και ότι τα στελέχη των δήμων πρέπει να δίνουν έμφαση στην ενημέρωση κάθε δημότη για να αλλάξει η αντίληψη για την υγεία. Πλούσιες ήταν οι αναφορές σε έργα και στρατηγικές αναπλάσεις για τη βελτίωση της ζωής των δημοτών: χιλιόμετρα πεζοδρομήσεων, ανάπτυξη πράσινου, ποδηλατόδρομοι, βελτίωση της ενεργειακής κατανάλωσης σε δημοτικές δομές, δράσεις για την υγιή γήρανση, την οργάνωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, την άθληση και την κοινωνικοποίηση των δημοτών, την ανακύκλωση, τους σχολικούς λαχανόκηπους και προγράμματα για τη διατροφή για την καταπολέμηση της παιδικής παχυσαρκίας αλλά και τη μουσική παιδεία των πολύ μικρών παιδιών. Συμμετείχαν ο Δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου, Γιάννης Φωστηρόπουλος, ο Δήμαρχος Αγίων Αναργύρων-Καματερού, Σταύρος Τσίρμπας, και η Αντιδήμαρχος Πυλαίας-Χορτιάτη, Σοφία Σαουρίδου.
Σε μια στρογγυλή τράπεζα με θέμα Περιβάλλον και Υγεία αναλύθηκαν οι πολιτικές κατευθύνσεις από τον Π.Ο.Υ. Ευρώπης. Το 80% των πολιτών της Ευρώπης κατοικούν σε πόλεις, ενώ 1,4 εκατομμύρια άνθρωποι το χρόνο πεθαίνουν λόγω της μόλυνσης του περιβάλλοντος, του αέρα που αναπνέουμε, της αύξησης της θερμοκρασίας, της αύξησης των ψυχικών διαταραχών εξαιτίας της αλλαγής του περιβάλλοντος και για αυτό τον λόγο θα πρέπει να αναληφθούν δράσεις και πρωτοβουλίες στην κατεύθυνση αυτή, είπε η Francesca Racioppi, Διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου για το Περιβάλλον και την Υγεία, Π.Ο.Υ. Διαφορετικές νομοθεσίες για το περιβάλλον ισχύουν για τις χώρες μέλη της Ε.Ε. και για τα μη μέλη, κι αυτό είναι πηγή προβλημάτων επισήμανε η Betina Menne. Θα πρέπει να υπάρχουν σαφείς κανόνες για το περιβάλλον, όχι μόνο για τις περιφέρειες αλλά και για τους δήμους, είπε, ενώ τόνισε τη σημασία της συνεργασίας και τη διάχυσης της πληροφορίας μεταξύ των περιοχών. Οι πρόσφατες κρίσεις μάς δίδαξαν ότι οι πόλεις έχουν σημαντικό ρόλο, είπε η Kira Fortune, και υπάρχει ανάγκη για πρωτοποριακή διακυβέρνηση των πόλεων, δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης με την κοινότητα και συνδημιουργία πολιτικών για την εξάλειψη των ανισοτήτων.
Στη συζήτηση για την επίδραση του περιβάλλοντος στην υγεία, ο Γιάννης Τούντας, Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής Ε.Κ.Π.Α., ανέφερε ότι ο Ιπποκράτης πρώτος, στο βιβλίο του περί ανέμων, τόπων και υδάτων, θεμελίωσε τη σχέση του κλίματος, της διατροφής, της άσκησης και του σεξ με την υγεία, ορίζοντας ότι υγεία είναι η δυναμική ισορροπία του εσωτερικού με το εξωτερικό περιβάλλον. Από τον 19ο αιώνα, που η δημόσια υγεία χρησιμοποιήθηκε για την αντιμετώπιση των θανάσιμων επιδημιών και η φροντίδα επικεντρώθηκε στα μικρόβια, βαθμιαία κυριάρχησε η σύγχρονη αντίληψη για την ασθένεια και τη μονομερή αντιμετώπισή της, κατάσταση που τελικά έχει διαψευστεί καθώς συνειδητοποιήθηκε ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά επηρεάζει το περιβάλλον και αυτό με τη σειρά του επιδρά στη σωματική και την ψυχική υγεία του ανθρώπου. Ο Γιάννης Σίμος, Επικεφαλής του Τμήματος Περιβαλλοντικής Υγείας Πανεπιστημίου Γενεύης, ανέπτυξε τις προτεραιότητες για την παραγωγή τροφίμων με πιο υγιεινούς τρόπους. Τόνισε ότι απαιτείται τόσο τεχνική όσο και οικονομική υποστήριξη στους καινοτόμους αγρότες για να υιοθετήσουν οικολογική κατεύθυνση και να βοηθήσουν την αύξηση της βιοποικιλότητας. Χρειάζονται υποστήριξη για την εξέλιξη των τροφίμων με εξισορρόπηση ζωικών και φυτικών ινών, επισιτιστικά έργα ώστε να έχουν όλοι πρόσβαση στην υγιεινή διατροφή, και εκπαίδευση από μικρή ηλικία για το περιβάλλον. Εξέφρασε την ανησυχία του για τον σχεδιασμό των πόλεων και υπογράμμισε ότι απαιτείται νέο πολεοδομικό σχέδιο, χωρίς αυτοκίνητα με καλύτερη και ποιοτικότερη στέγαση. Ο Κώστας Καρτάλης, Καθηγητής, Διευθυντής Εργαστηρίου Φυσικής Περιβάλλοντος, Μετεωρολογίας Ε.Κ.Π.Α., μίλησε για την αύξηση της θερμοκρασίας που επηρεάζει αρνητικά την υγεία. Οι υψηλές θερμοκρασίες, η μεγαλύτερη διάρκεια και η ένταση του καύσωνα επιβαρύνουν αναπόφευκτα και την Ελλάδα και ανέφερε ότι μέχρι το 2050 η κατάσταση θα επιδεινώνεται. Οι πολίτες πρέπει να λάβουν μέτρα για τη μόνωση των κατοικιών τους. Υπογράμμισε ότι η ενεργειακή φτώχεια και τα χαμηλά εισοδήματα, έχουν μεγαλύτερο δείκτη θερμικής έκθεσης με αποτέλεσμα οι ευάλωτες ομάδες να έχουν μεγαλύτερο θερμικό κίνδυνο. Κατά συνέπεια οι πολιτικές της πολιτείας πρέπει να προστατεύουν τους πιο ευάλωτους με μέτρα σε μακροχρόνιο σχεδιασμό. Η Ζωή Τσίμτσιου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Υγιεινής, Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής Α.Π.Θ., αναφέρθηκε σε πρόσφατη έρευνα σε γιατρούς της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας για το πώς αντιλαμβάνονται τη σχέση υγείας – περιβάλλοντος και την κλιματική αλλαγή, που έδειξε ότι δεν υπάρχει ικανή γνώση για το θέμα, υπάρχει όμως προθυμία για περαιτέρω εκπαίδευση. Η ομιλήτρια υπογράμμισε ότι για τη σχέση της υγείας με το περιβάλλον απαιτείται διά βίου εκπαίδευση των γιατρών και ενσωμάτωσή της στην προπτυχιακή εκπαίδευση των φοιτητών.
Τη συζήτηση για τα σχέδια δράσης και τις πρωτοβουλίες που υπάρχουν στην Ελλάδα για την Ενιαία Υγεία συντόνισε η καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας ΠΑ.Δ.Α. Αναστασία Μπαρμπούνη και αναφέρθηκε στις προκλήσεις υγείας που μοιράζονται από κοινού οι άνθρωποι, τα ζώα και το περιβάλλον. Ο Δημοσθένης Σαρηγιάννης, Καθηγητής, Διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (Ε.Ι.Ε.), υπογράμμισε ότι καθώς η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε τοπίο κινούμενης άμμου, μελετάται η διασύνδεση νόσων και δημόσιας υγείας, ώστε να βρίσκονται λύσεις με όρους ασφάλειας και βιωσιμότητας. Αναφέρθηκε στο σχέδιο δράσης του Ε.Ι.Ε. και τη συνεργασία του με τον Π.Ο.Υ. ώστε με στόχο την «Ενιαία Υγεία», να παρακολουθούνται οι τάσεις στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Η Άννα Μπατιστάτου, Πρύτανης Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων, μίλησε για την απαραίτητη διεπιστημονικότητα που απαιτεί η «Ενιαία Υγεία», για ένα δίκτυο που να περιλαμβάνει όλες τις ειδικότητες σε μία κοινή δεξαμενή για συνεργασία στην έρευνα. Τόνισε τον ρόλο των πανεπιστημίων στην εκπαίδευση των νέων «πομπών» της «Ενιαίας Υγείας», ενώ ανέφερε ότι θα πρέπει να προσαρμοστούν τα εκπαιδευτικά προγράμματα για να περιλαμβάνουν τις απαραίτητες θεματικές. Ο Πρόεδρος του Ελληνικού Δικτύου Υγιών πόλεων του Π.Ο.Υ. Γιώργος Πατούλης αναφέρθηκε στους στόχους για την «Ενιαία Υγεία» και έκανε μία ιστορική αναδρομή στην πορεία του δικτύου, το οποίο σήμερα περιλαμβάνει 270 δήμους και περιφέρειες, που δημιουργεί και διαχέει πολιτικές για την πρόληψη. Η Πρόεδρος του ΜΕD-OHC Ελένη Παυλίδου τόνισε τον σημαντικό ρόλο των ζωοανθρωπονόσων στην πρόκληση πανδημιών, στη μικροβιακή αντοχή και τη σύνδεση όλων αυτών με την κλιματική κρίση. Πρότεινε κοινές πρωτοβουλίες διεπιστημονικών προσεγγίσεων και δράσεων. Ο Σέρκος Χαρουτουνιάν, Πρόεδρος ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, Αντιπρόεδρος Εκτελεστικού Συμβουλίου FAO (Food Agricultural Organization) των Ηνωμένων Εθνών, παρουσίασε το Μεσογειακό Κέντρο Καινοτομίας για την Ενιαία Υγεία, το οποίο ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και στο οποίο μετέχουν ο ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ και η πλατφόρμα Ενιαία Υγεία–Ασκληπιός και έχει ως στόχο να συμπεριλάβει όλες τις δράσεις που αφορούν στην «Ενιαία Υγεία». Μία από τις αρμοδιότητες του κέντρου είναι η καταγραφή χωροκατακτητικών κουνουπιών, ψαριών και φυτών που, λόγω της κλιματικής αλλαγής εισβάλλουν και αναπτύσσονται. Η καταγραφή περιλαμβάνει και τα άγρια ζώα που εισέρχονται από τα σύνορά μας και μεταφέρουν ασθένειες.
Ο συναρπαστικός διάλογος ανάμεσα στους Nils Fietje, στέλεχος Π.Ο.Υ., και Φώτη Παπαθανασίου, Διευθυντή του Ιδρύματος Θεοχαράκη, ανέδειξε την πρωτοπορία της ιατρικής στην αρχαία Ελλάδα, όπου η τέχνη χρησιμοποιούνταν ως θεραπευτικό μέσο των σωματικών και των ψυχικών ασθενειών. Μιλώντας για το σήμερα, οι συνομιλητές παρουσίασαν την εξατομίκευση της θεραπευτικής της μουσικής και συμφώνησαν ότι το θέατρο και οι άλλες μορφές της τέχνης αποτελούν ξεκάθαρα μέσα «εξημέρωσης» και εξομάλυνσης της εσωτερικής ισορροπίας των ατόμων.
