H Ελλάδα έχοντας ζήσει μια βαθιά και παρατεταμένη οικονομική κρίση, και έχοντας μόλις βγει από την εντατική φαίνεται να κινδυνεύει πάλι να επιστρέψει σε αυτήν, καθώς βρίσκεται αντιμέτωπη με μια νέα οικονομική κρίση, της οποίας το βάθος και η διάρκεια εξαρτώνται εν πολλοίς από την επιδημιολογική πορεία που θα έχει ο νέος κορωνοϊός διεθνώς. Ίσως τα πράγματα να ήταν διαφορετικά αν συνέβαινε όλο αυτό σε μια από τις παλιές καλές εποχές, των παχιών αγελάδων, με την επίπλαστη –δανεική– ευμάρεια.
Όμως τι μπορούμε να κάνουμε υπό τις νέες και δυναμικά εξελισσόμενες συνθήκες;
Βασική προτεραιότητα είναι η προστασία της ανθρώπινης ζωής, κανείς δεν το αμφισβητεί αυτό. Καθόσον όμως φαίνεται ότι έχουμε κάνει flatten (εξομαλύνει) την καμπύλη κρουσμάτων του κορωνοϊού (βλ. Διάγραμμα 1)
, για να χρησιμοποιήσουμε μια προσφιλή έκφραση των επιδημιολόγων, τι γίνεται με τις άλλες καμπύλες, αυτές που εξετάζουν οι οικονομολόγοι; Έχουμε κάποια ρεαλιστική εκτίμηση των οικονομικών συνεπειών της επιδημιολογικής κρίσης για την χώρα μας ή και κάποια εκτίμηση για το πότε θα εξέλθουμε από αυτή με έναν υγιή και βιώσιμο τρόπο;
Η εικόνα της οικονομίας προ κορονοϊού
Η Ελλάδα βρισκόταν σε τροχιά ανάπτυξης. Το 2019 συνέχισε να καταγράφει θετικό ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές, ήτοι 2%, σε αντιδιαστολή με την ευρωζώνη όπου ο ρυθμός επιβραδύνθηκε από 1,9% το 2018 σε 1,2% το 2019. Σε αυτήν τη θετική αναπτυξιακή τροχιά συνηγορούσαν και όλες οι επίσημες προβλέψεις ξένων και εγχώριων πηγών για το 2020. Ύστερα από μια δεκαετή χρηματοοικονομική κρίση η Ελλάδα ατένιζε τη νέα δεκαετία με θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, της τάξης του 2,1%-2,8% του ΑΕΠ. Το οικονομικό κλίμα και η καταναλωτική εμπιστοσύνη είχαν ενισχυθεί θεαματικά. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο δείκτης οικονομικού κλίματος τον Δεκέμβριο του 2019 (109,5) ήταν αντίστοιχος των προ κρίσης επιπέδων και πιο συγκεκριμένα του Νοεμβρίου του 2007.
Οι δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις που εφάρμοσε η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια βελτίωσαν τη δημοσιονομική της εικόνα, ενώ τα περίφημα πρωτογενή πλεονάσματα της Γενικής Κυβέρνησης υπερέβαιναν τον δημοσιονομικό στόχο του 3,5% ΑΕΠ (4,16% ΑΕΠ για το 2018 και περίπου στο 4% είναι η εκτίμηση για το 2019). Σίγουρα δεν πρέπει να εφησυχάζουμε και να παραγνωρίζουμε το τεράστιο δημόσιο χρέος της χώρας, ωστόσο ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ φαινόταν να μειώνεται εξαιτίας τόσο του προσδοκώμενου ρυθμού ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας όσο και των πρωτογενών πλεονασμάτων σε συνδυασμό με τη μείωση των επιτοκίων. Η εξωστρέφεια της χώρας ενισχύονταν τα τελευταία χρόνια με τις εξαγωγές των αγαθών και υπηρεσιών (χωρίς τα πετρελαιοειδή) να αυξάνονται και μάλιστα σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον με κυρίαρχο τον εμπορικό προστατευτισμό και με έντονη αβεβαιότητα. Επίσης, οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων αποκλιμακώθηκαν, η εμπιστοσύνη στο ελληνικό τραπεζικό είχε ξεκινήσει να αποκαθίσταται με την άρση των capital controls και οι επενδύσεις εκτιμούνταν ότι θα κινηθούν σε διψήφια νούμερα για το 2020. Τέλος, αναφορικά με την αγορά εργασίας, η απασχόληση κινούνταν ανοδικά και το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε στο 17,3% το 2019, ενώ εξακολουθεί να παραμένει ένα από τα υψηλότερα στην ΕΕ-27.
Εκτιμήσεις για την πορεία της ελληνικής οικονομίας στην εποχή του κορονοϊού
Αν απευθυνθεί κάποιος στους ειδικούς στις οικονομικές προβλέψεις πιο πιθανό είναι αυτήν την στιγμή να μπερδευτεί πλήρως από την πλειάδα των διάφορων εκτιμήσεων. Σε αυτήν την πληθώρα ανομοιογενούς πληροφόρησης προσπαθήσαμε να βάλουμε μια τάξη και να κωδικοποιήσουμε τι εκτιμήσεις υπάρχουν εκεί έξω. Συγκεκριμένα, και έως τον χρόνο συγγραφής του παρόντος άρθρου συγκεντρώσαμε τις παρακάτω σχετικά πρόσφατες επίσημες εκτιμήσεις για την ελληνική, αλλά και την παγκόσμια οικονομία, που δημοσιεύτηκαν σε εγχώριες και διεθνείς πηγές. Σημειώνεται, δε, ότι ανάλογα με το χρόνο εκπόνησης της κάθε μελέτης έχουν ληφθεί υπ΄όψιν και προεξοφθληθεί τα αντίστοιχα οικονομικά μέτρα που είχε λάβει η ελληνική κυβέρνηση.
- Το Citigroup δημοσιοποίησε στις 19 Μαρτίου, 4 ημέρες πριν από την απαγόρευση της κυκλοφορίας στην Ελλάδα, ότι εκτιμά πως το ΑΕΠ της χώρας θα συρρικνωθεί κατά 1,4% το 2020, αλλά θα επανέλθει το 2021 με μια μεγέθυνση κατά 1,5%. Την εκτίμηση αυτή, όμως, την αναθεώρησε προς το χειρότερο, δημοσιοποιώντας στις 4 Απριλίου ότι το ΑΕΠ της Ελλάδας θα μειωθεί από 4,4% στο καλύτερο σενάριο, σύμφωνα με το οποίο το lockdown διαρκεί 10 εβδομάδες και το ΑΕΠ της ευρωζώνης συρρικνώνεται κατά 7%, έως 14,4% στο δυσμενέστερο σενάριο, στο οποίο το lockdown διατηρείται για το μεγαλύτερο μέρος του έτους και το συνολικό ΑΕΠ της ευρωζώνης καταρρέει κατά 15%.
- Η Τράπεζα της Ελλάδος εξέδωσε στις 20 Μαρτίου την έκθεση του διοικητή της, στην οποία γίνεται η, με πολλές επιφυλάξεις, εκτίμηση ότι το ΑΕΠ της χώρας θα παραμείνει περίπου στάσιμο φέτος ελέω του νέου κορωνοϊού, έναντι προηγούμενης εκτίμησής της για μεγέθυνσή του κατά 2,4%.
- Η Morgan Stanley δημοσιοποίησε στις 23 Μαρτίου, την πρώτη ημέρα της απαγόρευσης της κυκλοφορίας στην Ελλάδα, την εκτίμησή της ότι το ελληνικό ΑΕΠ θα μειωθεί κατά 5,3% το 2020, αλλά θα επανέλθει το 2021 με ανάπτυξη κατά 6,3%. Για την ευρωζώνη, η αμερικανική τράπεζα εκτιμά ότι το συνολικό ΑΕΠ της θα συρρικνωθεί το 2020 κατά τουλάχιστον 5%, με κάθε επιμέρους οικονομία να κινείται αρνητικά, με ύφεση από 2,3% έως 5,8%. Εξ αυτών, χώρες με παρόμοια με την Ελλάδα χαρακτηριστικά, όπως η Πορτογαλία, θα έχουν παρόμοια συρρίκνωση με την Ελλάδα. Όσον, δε, αφορά στα δημοσιονομικά μεγέθη, και με τα μέχρι τότε δεδομένα για τα μέτρα ενίσχυσης της οικονομίας από την κυβέρνηση, η Morgan Stanley εκτιμά ότι το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα ξεπεράσει φέτος το 189%, αλλά θα επανέλθει το 2021, μειούμενο στο 174,3%.
- Την ίδια ημέρα δημοσιοποιήθηκαν και οι εκτιμήσεις της JP Morgan για τις ΗΠΑ, την ευρωζώνη και τον κόσμο, σύμφωνα με τις οποίες η ύφεση θα είναι μεν βαθιά, αλλά θα έχει μικρή χρονική διάρκεια. Συγκεκριμένα, η αμερικανική επενδυτική τράπεζα εκτιμούσε ότι το ΑΕΠ των ΗΠΑ θα συρρικνώνονταν κατά 4% και 14% αντίστοιχα στα δύο πρώτα τρίμηνα του έτους και στη συνέχεια θα μεγεθύνονταν κατά 8% και 4% στα δύο εναπομείναντα (το οποίο συνεπάγεται μια ύφεση περίπου 1,45% για το σύνολο του έτους). Αντίστοιχα, για την ευρωζώνη η εκτίμηση ήταν η δριμεία συρρίκνωση του συνολικού ΑΕΠ της στα δύο πρώτα τρίμηνα του έτους, κατά 15% και 22% αντίστοιχα, και η εν συνεχεία ισχυρή ανάκαμψή του στα δύο εναπομείναντα, κατά 45% και 3,5% αντίστοιχα (το οποίο συνεπάγεται ένα θετικό ετήσιο αποτέλεσμα, μεγέθυνσης κατά 3,02%). Τέλος, όσον αφορά στην παγκόσμια οικονομία, η JP Morgan εκτιμούσε μια ύφεση κατά 1,1% στο σύνολο του έτους. Μόλις τρεις ημέρες μετά, στις 26 Μαρτίου ο αμερικανικός κολοσσός δημοσιοποίησε αναθεωρημένες εκτιμήσεις για το ΑΕΠ των ΗΠΑ στα δύο πρώτα τρίμηνα του έτους. Συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι το ΑΕΠ των ΗΠΑ θα συρρικνωθεί σημαντικά περισσότερο στα δύο αυτά τρίμηνα, κατά 10% και 25% αντίστοιχα (με αποτέλεσμα η υπαινισσόμενη ετήσια εκτίμηση να αναθεωρείται στο -5,66%).
- Στις 27 Μαρτίου, ο ΟΟΣΑ δημοσιοποίησε μια έκθεση με κάποιες εκτιμήσεις που συζητήθηκαν ιδιαίτερα και δυστυχώς εν μέρει διαστρεβλώθηκαν στον ελληνικό δημόσιο διάλογο. Σκοπός του οργανισμού ήταν η εκτίμηση της μέγιστης δυνητικής επίπτωσης που επιφέρουν η πανδημία του νέου κορωνοϊού και τα ακόλουθά της περιοριστικά μέτρα στην τρέχουσα οικονομική δραστηριότητα. Προς αυτήν την κατεύθυνση, αρχικά γίνονταν κάποιες ad hoc παραδοχές για συγκεκριμένες ποσοστιαίες μειώσεις δραστηριότητας σε κάποιους κλάδους (ήτοι συγκεκριμένο είδος lockdown και παραγωγικού μοντέλου για το σύνολο των χωρών) και εν συνεχεία υπολογίζονταν, βάσει της συμμετοχής των εν λόγω κλάδων στο ΑΕΠ κάθε χώρας, ποια είναι η δυνητική επίπτωση στη συνολική τρέχουσα οικονομική δραστηριότητα. Οι υπολογισμοί αυτοί απέδωσαν μια δυνητική επίπτωση στην τρέχουσα οικονομική δραστηριότητα στην Ελλάδα της τάξεως του -35%, έναντι αντίστοιχης επίπτωσης από -15% έως -30% στις υπόλοιπες χώρες του ΟΟΣΑ. Προσπερνώντας την ισχύ των αρχικών υποθέσεων στην περίπτωση της Ελλάδας, το συγκεκριμένο ποσοστό μπορεί να ερμηνευτεί χονδρικά μόνον ως μείωση του ετήσιου ΑΕΠ της χώρας κατά περίπου 3% για κάθε μήνα συνολικής διάρκειας του lockdown.
- Ο γερμανικός οίκος αξιολόγησης Scope Ratings δημοσιοποίησε στις 2 Απριλίου την εκτίμησή του ότι η συρρίκνωση του ελληνικού ΑΕΠ φέτος θα φθάσει το 7%, εν μέσω μιας αντίστοιχης ύφεσης για το σύνολο της ευρωζώνης, κατά 6,5%. Η πρόβλεψη του οίκου για την παγκόσμια οικονομία είναι ότι θα αυτή θα περιοριστεί φέτος κατά 0,5%.
- Την ίδια ημέρα δημοσιοποιήθηκαν και οι εκτιμήσεις του διεθνούς οίκου αξιολόγησης Fitch Ratings για την παγκόσμια οικονομία, τις ΗΠΑ, την ευρωζώνη και το Ηνωμένο Βασίλειο. Σύμφωνα με αυτές, το παγκόσμιο ΑΕΠ θα συρρικνωθεί κατά 1,9%, το ΑΕΠ των ΗΠΑ θα μειωθεί κατά 3,3%, το συνολικό ΑΕΠ της ευρωζώνης κατά 4,2% και το ΑΕΠ του ΗΒ κατά 3,9%. Η έκθεση περιλαμβάνει τη σημείωση ότι οι εκτιμήσεις αυτές ισχύουν υπό την αίρεση ότι η πανδημία θα υποχωρήσει πριν από το καλοκαίρι και επομένως τα lockdowns θα αρθούν σχετικά σύντομα. Σε κάθε περίπτωση, επισημαίνεται ότι η τρέχουσα οικονομική δραστηριότητα μειώνεται κατά τη διάρκεια του lockdown κατά περίπου 20%, το οποίο συνεπάγεται μια μείωση του ετήσιου ΑΕΠ μιας χώρας κατά επιπλέον 1,67% για κάθε επιπλέον μήνα του lockdown.
- Η ιταλική τράπεζα Unicredit δημοσιοποίησε στις 5 Απριλίου μια έκθεση με τις εκτιμήσεις της για την Ελλάδα και άλλες ευρωπαϊκές κυρίως οικονομίες. Σύμφωνα με την έκθεσή, η ελληνική οικονομία αναμένεται να κλυδωνιστεί από μια βαθύτατη ύφεση φέτος, με συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 18,6%, η οποία θα μετριαστεί το 2021, οπότε θα υπάρξει μια μεγέθυνση κατά 15,5%. Παρόμοιες αλλά σαφώς ηπιότερες είναι οι εκτιμήσεις της Unicredit για την ευρωζώνη, με το συνολικό ΑΕΠ της να μειώνεται φέτος κατά 13% και να επανέρχεται μερικώς το 2021 με αύξηση κατά 10%. Όσον αφορά στην παγκόσμια οικονομία, η ιταλική τράπεζα εκτιμά ότι φέτος θα περιοριστεί κατά 6%, ενώ στη συνέχεια το 2021 θα μεγεθυνθεί κατά 8,6%. Εξίσου δυσοίωνες είναι οι εκτιμήσεις της Unicredit για την πορεία και των δημοσιονομικών μεγεθών της χώρας, καθώς θεωρεί ότι θα πραγματοποιηθεί εκτεταμένη χρήση από την Ελλάδα της δημοσιονομικής χαλάρωσης που υπάρχει εν μέσω κρίσης, με το δημοσιονομικό έλλειμμα να φτάνει το 11,7% του ΑΕΠ και ακολούθως το χρέος να ξεπερνά το 218% του ΑΕΠ.
- Η HSBC δημοσίευσε στις 6 Απριλίου ότι εκτιμά πως το ελληνικό ΑΕΠ θα περιοριστεί φέτος κατά 6% και θα επανέλθει μερικώς το 2020, μεγεθυνόμενο κατά 5,8%. Η βρετανική τράπεζα εκτιμά επίσης ότι το δημόσιο χρέος φέτος θα φτάσει το 191,8% του ΑΕΠ και ότι η ανεργία θα ανηφορίσει ξανά κατά περίπου 2 ποσοστιαίες μονάδες.
- Τέλος, στις 7 Απριλίου δημοσιεύτηκε μια έκθεση της Société Générale με εκτιμήσεις για τις δημοσιονομικές επιδόσεις των χωρών της ευρωζώνης κατά το 2020. Σύμφωνα με αυτήν, η εκτίμηση για το δημοσιονομικό έλλειμμα του συνόλου της ευρωζώνης φέτος αυξάνεται ελέω του κορωνοϊού κατά περίπου 5,5% του συνολικού ΑΕΠ της. Ειδικότερα για την Ελλάδα, η γαλλική τράπεζα εκτιμά ότι το δημοσιονομικό της έλλειμα θα φτάσει το 5,9% του ΑΕΠ, έναντι προηγούμενης εκτίμησης για 0,7%, και ακολούθως το δημόσιο χρέος της χώρας θα ξεπεράσει το 194% του ΑΕΠ.
